Hoe grote kunst ook grappig kan zijn…
De ontmoeting met Louis-Léopold-Boilly (1761-1845), of beter gezegd met zijn werk, is een ontdekking waarvan je instant goedgeluimd wordt. Deze Franse schilder en tekenaar uit La Bassée, in de buurt van Rijsel, zakte op 24-jarige leeftijd af naar de hoofdstad op de vooravond van de Franse Revolutie (1789) en zou er nooit meer weggaan.
Tussen zijn eerste adres in rue/passage des Marais en zijn laatste verblijfplaats, 8 bis rue Saint-Benoit verhuisde hij wel tien keer. In het kader van de grote geschiedenis schilderde deze chroniqueur van zijn tijd gedurende zestig jaar, tot een nieuwe Revolutie (1848) in de lucht hing, het dagelijks Parijse leven van de middenklasse via stedelijke taferelen. Op zijn visitekaartje stond eveneens ‘portrettist’. Hij borstelde zo’n vijfduizend gezichten, op klein formaat, waarvan er een slordige duizend werden getraceerd.
Eerste succes
De jonge autodidact Boilly verhuist in 1779 naar Arras. De bisschop, die via een broederorde kennis maakte met zijn werk, nodigt hem uit. Hij krijgt steun en ruimte om er te studeren en te werken, wat meteen de start van zijn carrière als portrettist inluidt. Na zes jaar verkast hij naar Parijs waar hij in 1787 huwt met Marie-Madeleine Desligne, die hij portretteert in een pasteltekening. Het jaar daarop neemt hij voor de eerste keer deel aan de jaarlijkse Exposition de la Jeunesse op place Dauphine, in hartje Parijs.
Turbulente jaren
En dan barst de bom in de Franse geschiedenis: de Franse Revolutie, met op 14 juli 1789 de inname van de Bastille. Op 26 augustus wordt de eerste Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger aangenomen. Het politieke leven en de ontwikkeling ervan hebben ook invloed op de kunstenaars en hun werk. Twee jaar later mogen alle artiesten, lid of geen lid van de Académie, hun doeken exposeren op Le Salon, in 1725 ingericht in het Louvre. Deelname is tot dan toe altijd garantie op succes geweest. Schilderijen hangen van vloer tot plafond in de expositieruimte. Boilly neemt deel met een familiescène.
Na de proclamatie van de Republiek (1792) schildert hij zijn vriend en sansculot Simon Chenard die zingt op het Feest van de Vrijheid ter ere van Savoye. Aldus zien we hoe de lange werkmansbroek van de kleine lui eruitzag tijdens de Franse Revolutie, dit in tegenstelling tot de elegante kniebroek van de adel en de rijken. De schilder treedt alweer op als documentalist van zijn tijd.
Politiek en erotiek
Lodewijk XVI en zijn vrouw Marie-Antoinette zijn intussen in 1793 onthoofd. Jean-Paul Marat, arts en revolutionair journalist, is vermoord. Napoleon wandelt door de Franse geschiedenis. Drukt Boilly zich als tegengewicht voor al deze ellende uit in werken met ondeugende scènes? Naast deugdzame en moederlijke taferelen schuwt hij immers de libertijnse niet. De dubbele ondertoon valt niet te ontkennen. Erotisch plezier, zowel voor dames als voor heren geëtaleerd op doek. Dit genre brengt wel poen in de geldlade. Boilly als manager van zichzelf valt niet te ontkennen. Niet iedereen apprecieert echter zijn erotische zijsprongen; hij wordt aangeklaagd als belager van de goede zeden. Zijn werk De triomf van Marat in 1794 pardonneert hem echter veel.
Hoe kijken we vandaag naar die pikante schilderijen? Kussende dames zijn achterhaald en voor bepotelende heren is MeToo dan nog veraf. Privé zijn het ingrijpende jaren. Na het overlijden van zijn echtgenote in 1795 hertrouwt Boilly hetzelfde jaar met Adélaïde-Françoise Leduc. Het paar krijgt vijf kinderen, waarvan slechts drie zonen volwassen worden. Ze worden schilder, componist en graveur.
Erkenning
Exposities met naam volgen elkaar op. In 1800 hangen maar liefst zeven werken van Boilly op Le Salon waaronder Portraits faits chacun en une séance de deux heures (Portretten gemaakt in twee uur tijd). Vooral zijn Trompe-l’oeil (techniek waarbij opzettelijk een optische illusie wordt gecreëerd) haalt de krantenkoppen. Hij vernieuwt zich door in 1802, het jaar waarin Victor Hugo en Alexander Dumas worden geboren, aan de eerste lithografie in Frankrijk mee te werken. Boilly is ondertussen lid geworden van de Vrijmetselaars.
Op het beroemde schilderij De aankomst van de diligence op de stopplaats van de postkoetsen heeft hij zichzelf afgebeeld, een Spielerei die hij wel vaker uithaalt. Het doek is bevolkt met lui van allerlei slag. Hij schildert ze met oog voor het anekdotische. Echt bestaande personages staan zij aan zij met fictieve. Hij maakt, zoals voor dit werk, vaak studies van details en vergroot die tot een volwaardig schilderijtje. Het decor van een stadsbeeld voegt er een derde dimensie aan toe. In dit geval de passage Saint-Pierre die uitloopt op de rue Montmartre. Zelfs het horloge op het paviljoen, de wachtzaal voor de reizigers, is erin afgebeeld. Zo worden maar liefst elf herkenbare Parijse achtergronden op zijn doeken geïnventariseerd, waaronder Het vertrek van de dienstplichtigen aan de Porte Saint-Denis. Deze techniek is vernieuwend voor zijn tijd.
In 1808 hangen zeven van zijn werken in de buurt van het beroemde schilderij De kroning van Napoleon van Jacques-Louis David op Le Salon du musée Napoléon. David stuurt Boilly een brief met de toelating het werk in diens atelier in de Sorbonne te mogen bestuderen. Dit bewijst Louis-Léopolds populariteit en professionele erkenning. Hij zal later (1826) een canvas beschilderen met Het publiek in het salon van het Louvre, kijkend naar het schilderij van de kroning, een doek in een doek.
Na het aftreden van Napoleon (1814), diens verbanning, terugkeer voor honderd dagen en zwanengang in 1815 in Waterloo likt de wereld zijn wonden. Ook Parijs. Toch heeft de kunstscène aldaar niet stil gezeten. Louis Jacques Daguerre, beschouwd als de uitvinder van de fotografie, is benoemd tot chef decorateur van het Théâtre l’Ambigu-Comique. Boilly heeft veel interesse in de theaterwereld. Toegang tot het Theater Ambigu-Comique voor een gratis voorstelling is dan ook de titel van één van zijn doeken. Het hangt in 1819 op het Salon in Musée royal des Arts naast Het Vlot van de Medusa van Théodore Géricault.
Privé gaat het hem minder voor de wind. Zijn tweede echtgenote overlijdt. Napoleon twee jaar later in 1821.
Woelige tijden
Na enkele jaren van relatieve politieke rust waarin verschillende Salons bloeien is het in 1830 alweer hommeles. Les Trois Glorieuses is een driedaagse Julirevolutie gevoerd door de middenklasse tegen koning Karel X. Burgerkoning Lodewijk Filips, de laatste Franse koning, volgt hem op. Twee jaar later breekt een cholera-epidemie uit. Guillome Guillon, vriend van Boilly overlijdt eraan. Samen met andere kunstenaars zet hij zich in ten voor de slachtoffers. Ook zijn boezemvriend Simon Chenard, die poseerde voor de sansculot, komt te overlijden. De ontvangst van La Légion d’honneur in 1833 is misschien een troost voor het voorbije annus horribilis.
Enerzijds heeft hij zich in de loop der jaren vrijwillig ontdaan van een deel van zijn collectie, anderzijds blijft hij tot op hoge leeftijd actief.
Louis-Léopold Boilly overlijdt op de leeftijd van 83 jaar. Zijn atelier wordt verkocht. Hij rust vandaag op het kerkhof Père-Lachaise tussen andere kunstenaars en beroemdheden.
Oog in oog met zijn oeuvre
De Académie française, het machtige instituut dat waakt over de Franse taal, keurt in 1835 het woord trompe-l’oeil goed. Een begrip, voor ’t eerst aldus door Boilly benoemd in de catalogus van het Salon van 1800. Zijn trompe-l’oeil-creaties zijn absoluut virtuoos. Hij neemt je beet. Zoals met het gebroken glas en een briefje dat uit het kader hangt.
Pas met je neus op het werk zie je de illusie en weet je dat hij je bij diezelfde neus pakt. Hij hanteert ook de kunst van de schijnbeweging. Een speelse herhaling van zijn signatuur. Zijn auto-portret in een hoekje van een schilderij. Het bijna ongepast geschilderd naamkaartje met zijn adres naast de benen van een Christusfiguur. Blijkbaar is het allemaal een marketingstunt.
Via Boilly ontdekken we, zoals op Réunion d’artistes dans l‘Atelier d’Isabey, ateliers van andere schilders en beeldhouwers. Het atelier als een oord van ontmoeting en als pantheon van de vriendschap.
De Grimassen bereiken het grote publiek in 1823 dankzij lithograaf en printer François-Séraphin Delpech. Het produceren van litho’s, naast prenten en schilderijen legt hem geen windeieren. In datzelfde jaar reist Boilly in gezelschap van zijn zoon Julien, graveur en aquarellist, naar Amsterdam om er de collectie van de familie Six te bewonderen.
In 1843 verspreidt zijn lithografie 33 Verschillende Hoofden zich onder het grote publiek dankzij de fotografie van William Talbot. Zijn grisailles met weergave van het onderwerp in alle mogelijke schakeringen van dezelfde kleur, ogen heel verfijnd. Bij gebrek aan selfies, nestelde hij zich graag tussen de personages in groepsscènes. Zijn rond, guitig gelaat verleidt je zowaar tot een knipoog naar deze eigenzinnige kunstenaar én sloeber. Louis-Léopold Boilly was van alle markten thuis.
Bij Musée Cognacq-Jay in Parijs loopt tot en met 26 juni de tentoonstelling Boilly. Chroniques parisiennes.
Boek: Boilly. Scenes of Parisian Life.
