De wereld zien in een korrel zand

En de hemel in een wilde bloem

Houd het oneindige in de palm van je hand

En de eeuwigheid in een uur

Poëzie en wetenschap

Met de woorden van William Blake neemt Wilczek ons mee op een adembenemende tocht door de wonderen van de fysieke wereld. Wij zijn de enige diersoort die een glimp kunnen opvangen van wat er achter de grondvesten van de realiteit zit.  Wat is de wereld en hoe werkt die? Wilczek biedt ons sleutels om de werkelijkheid te begrijpen: er is een overvloed aan ruimte en tijd, er zijn slechts 4 basiswetten, er zijn weinig ingrediënten, er is materie en energie en alles werkt in op alles volgens vaststaande principes, denk maar aan E=mc². Het boek gaat uit van de feiten, natuurlijk, maar leidt ons ook de spirituele wereld binnen. Het psychische en het fysische vormen één geheel, zo legt hij uit.

God en gebod

“Dit boek wil ook een alternatief bieden voor traditioneel religieus fundamentalisme…. het tracht fundamentele vragen te beantwoorden door de fysieke werkelijkheid te onderzoeken, in plaats van tradities en teksten…. ontdekkingen als openbaringen” (p. 9) Zo maakt hij zijn overpeinzingen toegankelijk voor gelovigen en ongelovigen. In het nawoord besteedt hij even aandacht aan moraal: “Ik heb mijn best gedaan duidelijk te maken dat de wetenschap ons leert wat er is, niet wat er zou moeten zijn… opvattingen over moraliteit veranderen… de nieuwe zijn beter dan de oude. In de oudheid werd slavernij door velen vanzelfsprekend gevonden, maar tegenwoordig wordt die bijna algemeen veroordeeld, net als racisme, seksisme, nationalistische agressie en wreedheid tegen dieren”

Moeilijk

Je moet geen wiskundige of fysicus zijn om van dit boek te genieten. Het is geschreven voor een groot publiek, maar het helpt wel als je beetje thuis bent in de algemene wetenschappelijke methodes, die uitgaan van een onderzoekende geest en het vermogen om zich te verbazen en zich dingen af te vragen.  Toch moet ik toegeven dat ik af en toe moeite had om hem te volgen. Ik geef een voorbeeld. In het hoofdstuk “Er is tijd in overvloed” heeft hij het over de historische tijd. De meesten onder ons kennen de koolstof-14 dateringsmethode die algemeen toegepast wordt in archeologie en paleobiologie, bv. om voorwerpen van het oude Egypte of de neanderthalers te dateren. Voor het eerst wordt mij uitgelegd dat die methode gebaseerd is op nucleaire isotopen en wat die doen en laten. Niet eenvoudig, maar je hoeft het niet volledig te verstaan om de bedenkingen te begrijpen die hij hieraan vastknoopt.

Ruimte in overvloed

Dit hoofdstuk is een voorbeeld van hoe hij moeilijke zaken zeer bevattelijk uitlegt. Hij heeft het over de zichtbare ruimte, maar ook over het menselijk brein, over het heelal en over de innerlijke overvloed: “We zijn groot genoeg om het heelal daarbuiten te omvatten in onze geest”.

Mysteries blijven bestaan

“Het mooiste wat we kunnen ervaren is het mysterieuze. Dat is de bron van alle ware kunst en wetenschap…” zei Einstein. Wat heeft de oerknal veroorzaakt? Deze en andere onopgeloste vragen behandelt hij in het voorlaatste hoofdstuk.

De baby, zij…

Dit is voor mij het allereerste werk waarin “de mens” een meisje is. “Aan pasgeboren baby’s…zoals de gedachten die haar blik richten, haar greep en al snel ook haar spraak.” Er is sprake van “de heldin en haar ervaringen”, “Ze weet dat materie opgebouwd is uit een klein aantal verschillende bouwstenen”. Dat is zo revolutionair te noemen dat ik eraan heb moeten wennen!

Nawoord

Nu vat hij samen wat hij in de voorgaande 10 hoofdstukken uiteenzette.

Er volgt een dankwoord en een appendix, waarin hij informatie opneemt die een aanvulling vormt op de hoofdtekst. Hij heeft het o.a. over massa, lading, quarks en gluonen, wat m.i. eerder stof is voor “gevorderden”.

Een index vergemakkelijkt het opzoeken.

Met plezier

Ik kan de lectuur aanbevelen aan iedereen die net een ietsje meer moeite wil doen om geconcentreerd te lezen wat de wereld is en hoe die werkt.  Wilczek schrijft bedachtzaam maar met bijna tastbaar plezier over zijn onderwerp: de fundamentele feiten van de fysische realiteit. Hij legt ons de basis uit van de complexe hedendaagse wetenschap, zonder te vervallen in een droge opsomming. Hij neemt ons mee naar het wondere land van de moderne fysica en toont de invloed daarvan aan op zijn gedachtewereld, dat alles in een meeslepende stijl en met brokken humor.

Frank Wilczek heeft de Nobelprijs voor natuurkunde gekregen in 2004. Behalve hoogleraar en hoofdwetenschapper van het Wilczek Quantum Center in Shangai, schrijft hij ook een column in The Wall Street Journal.

auteur: Frank Wilczek, winnaar van de Nobelprijs voor natuurkunde

non-fictie: wat we kunnen leren van wetenschap

Uitgeverij Nieuwezijds