In december kregen we op de VJV-winteruitstap in Oudenaarde een heerlijk professionele en vlotte causerie van Kris Seyen van deJuristen over Auteursrechten en Journalistiek. Intens was het wel, met achteraf véél vragen en uitgewisselde ervaringen. Helder gekaderd, met de nadruk op het unieke van elke case.

Hier volgt dus een ‘aperçu’ van mijn 5 volgekribbelde A4tjes… hier en daar licht doorspekt met eigen nota’s.

Allereerst: deJuristen vormen geen doorsnee advocatenkantoor die de vele wetjes en reglementen als papegaaien herkauwen, maar een ietwat rebels collectief in een heel specifieke niche. Inclusief de steeds sneller evoluerende issues rond internetprivacy. Enkele ‘markante kerntopics’ (wat een mooi taalgebruik heeft die man toch!) zijn daarbij E-compliance, E- signatures, E- archiving en uiteraard ook de luiken E-Commerce en Intellectual Property. Waarmee meteen duidelijk is dat dit alles véél te complex is om in een kant en klare mal te gieten. Soms een heus moeras…

Het doel van de causerie was dan ook vooral brede richtlijnen te geven, bewuster te worden van keuzes en voetangels, gepaard aan het afwegen van diverse belangen. Want er zijn nogal wat twijfels over de rechten en plichten van het journaille, in casu bij fotografen die op straat hun werk doen.

Intellectueel eigendomsrecht

Een verzamelnaam voor vele peilers. Hieronder vallen onder meer auteursrecht (2 peilers!), octrooirecht (patenten!) en merkenrecht .

Auteursrecht: kernpunt hier is ‘creatieve schepping’. Het gaat zeker niet enkel over “Kunst” maar het werk moet wel een concrete vorm hebben – dus een prachtidee in jouw eigenste hoofd valt daar niet onder. En het moet “origineel” zijn. Dat is gelukkig niet enkel beperkt tot iets totaal “nieuws” maar eventueel ook typische interpretaties van andermans werk, die jouw persoonlijkheid of talent weerspiegelen. Auteursrecht geldt bovendien ook in de cyberwereld, dus is wel degelijk van kracht op Facebook, Instagram en Google; dat wordt wel eens vergeten.

Maar hoe één en ander bewijzen?!

Claim het werk! Bijvoorbeeld door deponeren in een I-depot, zoals bij het Benelux Merkenbureau. Dat kost een vast forfait van enkele tientallen euro’s, of het nu gaat om een klein of groot volume. Noot: zelf deponeerde ik ooit éénmalig een twijfelgeval bij SABAM… een stok achter de deur om mijn toekomstige rechten te vrijwaren bij overname van een tijdschrift – in het geval de nieuwe eigenaar met al ingeleverde maar nog niet betaalde teksten zou gaan lopen.

Auteursrecht: essentieel om het verschil tussen twee onderdelen te kennen, die leiden tot nogal wat misverstanden.

Onder het auteursrecht zitten allereerst de ‘morele rechten’, die eisen dat de schepper als dusdanig wordt erkend en het werk met het nodige respect wordt behandeld. Een soort ‘vaderschapsrecht’  en het is onvervreemdbaar…

Daarnaast is er het ‘vermogensrecht’. Men schept iets en wil daar ook een centje mee verdienen, door het te exploiteren. Verhuren, kopiëren, reproduceren…

De eigenaar van een schilderij van Delvaux heeft bijvoorbeeld géén automatisch vermogensrechtelijk auteursrecht op het werk. Hij mag er dus in het openbaar ook geen reproducties, foto’s e.d. van verspreiden! Niet kopiëren, wijzigen, op het internet zetten of zelfs niet verhuren! Hij mag het wel privé tentoonstellen of een kopie voor eigen gebruik maken, hij mag dat werk wel verkopen en uitlenen.

Het vermogensrecht ligt bij de schepper zelf… maar het is wel overdraagbaar.

Afstand van dit stuk auteursrecht kanechter enkel schriftelijk en in een duidelijk contract worden bekrachtigd. De voorwaarden voor de exploitatie, een vergoeding en de concrete duur ervan moeten daarin staan. Men mag bijvoorbeeld niet zomaar een interessant boek gaan vertalen zonder een dergelijke expliciete toestemming van de auteur.

Over Wiki, foto’s en watermerken

Een woordje uitleg kregen we van Seyen ook over de ‘Creative Commons’. Denk aan materiaal in Wikipedia en gratis fotogebruik. Daarbij wordt een bijzonder licentiemodel gehanteerd, dat echter wel degelijk duidelijk omlijnd is: expliciete vraag om bronvermelding bijvoorbeeld, vaste regels voor het bewerken en verspreiden (print, AV..) van het werk in kwestie.

Men kan zijn rechten ietwat verdedigen door bijvoorbeeld een watermerk op een foto, naar het schijnt kan men tot zelfs op pixelniveau zijn illustraties markeren en traceren. Hoewel er nog te vaak  losjes mee wordt omgegaan. Het is niet de eerste keer dat bij een groot en welvarend bedrijf, op een vergadering propvol zakenlui of (erger nog juristen…) de powerpoints propvol dia’s staan, gepikte illustraties  met het watermerk van stock photo agencies zoals Shutterstock of Getty Images e.d. er nog evident op. Foei!!!

Wikipedia vermeldt steeds duidelijk hoe aan een ‘Creative Commons’ bronvermelding te doen, in dit geval (watermerk in een bankbiljet van 50 €).

Werken in het publiek domein, daar gelden bijv. rechten die vervallen na 70 jaar vanaf het overlijden van de auteur, componist, schilder.

Daar komen echter complicaties bij, aangezien tegenwoordig ook bijzondere uitvoeringen van een muziekstuk beschermd kunnen zijn. Men kan zich de soep voorstellen waarmee bijv. sommige opera’s te maken hebben: wie heeft er allemaal recht op een stukje van de koek? De arrangeur?  De solisten? Het decoratieteam?

Portretrecht – ook weer ‘n bijzondere niche

Basis is: altijd toestemming vragen. Die regel wordt tot in het absurde doorgetrokken door de Europese wetgeving – maar geldt nooit voor dieren en huizen. Dat leidde bijv. ooit tot een discussie over een selfie door een aap… die viraal ging op het net. De eigenaar van het fototoestel claimde daarvoor de rechten, de rechtspraak is hem daarin dus niet gevolgd.

Een heus salvo vragen borrelde hier op in de zaal, vooral bij de aanwezige fotografen. Stel, men fotografeert een betoging of ‘toevallige voorbijgangers’ in het station. Doordat de focus op de massa ligt, mag dit wel, er geldt in principe geen individueel portretrecht. Maar quid met zeer gedetailleerde hoge resolutiefoto’ s, die men tot in het kleinste detail kan uitvergroten? De juridische consensus is meestal dat een persoon bewust kiest om daar in die betoging of dat station te staan, plus dat het vaak gaat om specifieke “actualiteitsverslaggeving”; dus het mag.

Als het gaat om individuen geldt echter in theorie: “steevast schriftelijk toestemming vragen”. Begin er maar aan! Meestal is een blik of een knikje genoeg naar dat romantische koppeltje op de bank.  Het is dus aan de burger om duidelijk te maken dat hij of zij niet wil gekiekt worden.

De fotograaf die voor één medium toestemming vraagt, mag het beeld echter niet automatisch elders gebruiken.

Een tip uit de zaal was dat de fotograaf van dienst in Waregem een duidelijk herkenbaar vestje draagt, zodat mensen die niet met hun maîtresse willen gekiekt worden, tijdig kunnen wegduiken ;-).

De notie van ‘absolute privacy’geldt overigens enkel tussen de eigen vier muren. Wie ervoor kiest om met zijn of haar lief op café te gaan, of die in Gent de lage emissiezone inrijdt, moet aanvaarden dat hij gefotografeerd wordt en mag zelden op clementie rekenen van de rechters. Men moet er zich bewust van zijn dat men tegenwoordig overal kan vastgelegd worden en zich maar een beetje afschermen! Bij het binnenrijden van een parking, op straat, in het shoppingcenter.

Is een nummerplaat overigens een privégegeven? Goeie vraag!

 De stilzwijgende toestemming (het model op de catwalk), de mondelinge (het koppeltje op een bankje in het park, het knikje) en tenslotte de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming. Toestemming is in elk geval overal voor vereist – behalve bij openbare manifestaties en voor actualiteitsgaring. Maar de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming is in de praktijk gewoon vaak ondoenbaar.

En het is achteraf zo lastig te bewijzen dat men dat enkel een mondelinge belofte of ‘n knikje ontving! Bij twijfel kan men ook sommigen op de foto’s onherkenbaar maken, blurren. Maar dat maakt je actuele beeld er natuurlijk niet leuker op…

Zo zijn er ook zoveel overdreven zware discussies over schoolfoto’s, zoals die boze ouder – omdat zijn oogappel bij de lokale verslaggeving over een schoolbezoekje met koningin Mathilde herkenbaar op de foto stond.

Als er echter geen inbreuk is begaan mag de klager normaal fluiten naar een schadevergoeding. De onderliggende motivatie is belangrijk: zijn de rechten echt geschonden, of willen we een maatschappelijk conflictueel scenario, zoals in de US , waar een hele economie wordt lamgelegd door overdreven financiële claims? Of – een noot van schrijfster dezes – de recente vrijspraak van een Duitse inbreker omdat het bewijs van zijn wandaad was gefilmd met een privé camera die op de straat was gericht. En dat mocht dus niet. Of hoe de goedbedoelde verdediging van onze privacy kan leiden tot regelrechte karikaturen. Ik hoop dat de eigenaar in hoger beroep gelijk kreeg want van zoiets gaat ons bloed koken.

Een uitzonderling op de regel is ook de karikatuur (de echte dan) die veel vrijer geregeld is. Hoewel ook dat recht niet onbeperkt is. Er zijn grenzen aan het onnodig belachelijk maken van iemand, terwijl er ook een duidelijk verschil moet zijn tussen de privé mens en de politicus/ambtenaar/artiest in functie.

AVG

De algemene Verordening Gegevens bescherming. Bij de modale burger beter bekend als het spuuglelijke letterwoord “GDPR” .  Geen overbodige luxe in een wereld waar de data van klinieken, ministeries, de politie en machtige bedrijven vlotjes kunnen worden gehackt.

De 4 peilers waarop het Europese beleid stoelt:

• Transparantie;
• Doelbinding (in de zeer ruime zin);
• Hoe bijhouden van de data;
• Integriteit en vertrouwelijkheid.

Artificiële Intelligentie

Er staan ons op dat vlak nog pittige discussies te wachten. Wat als een machine iets ‘schept’. Is dat kunst, een originele creatie? Ik denk hier bijv. aan die twee spectaculaire robots van Alexander McQueen die een witte jurk artistiek bespoten.We kunnen u helaas geen foto tonen. We hadden dat graag gedaan… maar we willen geen gezever met auteursrecht ;-))) De redelijk spectaculaire beelden (incl. royaal besprenkelde mannequin) staan wel op Youtube – zoek gewoon op de naam van de designer + “Robots of Savage Beauty” en voilà…

Ik wil even afsluiten met hoe ver dat alles kan gaan.

Er is immers veel geld gemoeid met de vermogensrechten. Het is nog maar sinds 2016 dat ‘openbare’ feestvoerders niet meer worden geplaagd door norse copyrightclaims  van Warner voor het liedje… “Happy Birthday”, ooit gecomponeerd door de twee zusjes Hill. In 1892! Warner incasseerde zo 2 miljoen dollar per jaar van niets vermoedende feestneuzen.… en er waren wellicht nog veel niet ontdekte feestjes.

Ook is het geweten dat de rechthebbenden van het Atomium hun rechten als haviken bewaken, dus geen kwestie om zomaar postkaartjes of beeldjes van dit monument te maken. Idem voor de hele onverkwikkelijke hetze tussen de Duitse en de Nederlandse Anne Frank Stichtingen…

En dan tot slot hier een foto van eigen makelij, dus geen complicaties met auteursrecht. Neen, niet genomen tijdens het veelbesproken Aalsters carnaval, maar tijdens een Esperantoconferentie in een oude Joodse School in Litauen. Er zijn blijkbaar nog Joodse medemensen die WEL met zichzelf kunnen lachen. Helaas hebben sommigen de bijtende maar intens jolige Joodse humor blijkbaar verleerd…

Typisch voor deze vaak weinig begripvolle tijden.