Wat is de impact van mijn gedrag op de wereld en op mijn eigen gezondheid?

Als alles begint bij een goede gezondheid, waarom doen we dan niet meer om ziektes te voorkomen? Willen we een ziekte beter begrijpen, dan moet je eerst begrijpen wat iemand ziek maakt en public health biedt op die vragen een antwoord of houdt zich er alleszins mee bezig.

Public health

De Engelse term kan men vertalen door o.a. populatiegeneeskunde, volksgezondheid, volksgezondheidsonderzoek en -beleid, maar Proesmans gebruikt in zijn boek de wereldwijd aanvaarde Engelse benaming. Een voorwoord kan je soms overslaan, maar je hebt dit nodig om te begrijpen waarom preventie veel belangrijker zou moeten zijn dan genezing en ook als je wil weten waarom de auteur een paar keer zijn loopbaan heeft omgegooid.

Je postcode bepaalt je gezondheid meer dan je genetische code

Aangezien de onmiddellijke omgeving van grote invloed is op je gezondheid, is het verband met het klimaat en het milieu nooit ver weg.

Deel 1 gaat in op de gezondheid van het individu en de collectieve gezondheid, precies omdat “wat jou gezond(er) maakt, mij ook gezond maakt…. In de 21ste eeuw worden we geconfronteerd met wereldwijde milieuverontreiniging, klimaatverandering en een biodiversiteitscrisis”.

Aan de hand van twee voorbeelden illustreert hij dat er 4 gedragsfactoren zijn die je risico op de frequentste en dodelijkste chronische ziekten (o.a. hart- en vaatziekten)  verminderen. Welke die 4 zijn, lees je best in het boek, want anders mis je de uitleg en de raadgevingen. Toch eentje als voorbeeld: eet grotendeels plantaardig. “Of iets biologisch geteeld is of niet, speelt een grotere rol bij dierlijke producten… toxische stoffen stapelen zich op in vet… biologisch voedsel… waardoor het een grotere CO₂-voetafdruk heeft”.

Hij is er niet op uit om lezers te plezieren, hij laat de wetenschap spreken. Daarvan vond ik verschillende voorbeelden: voedingssupplementen zijn onnodige geldverspilling, water in flessen ook: drink kraantjeswater! Het MSC-label op vis is even waardeloos als het FSC-label op hout. “Homeopathie probeert problemen op te lossen met pompwater… miljardenbusiness…”. “Drink omdat je dorst hebt, niet omdat het moet”. Reclame voor Dettol is plat commercieel. Palmolie verhoogt cholesterol en ligt mee aan de basis van de vernietiging van meer dan 80 % van tropisch regenwoud in Maleisië en Indonesië.

Hij eindigt dit hoofdstuk met de herhaling van alles wat hij belangrijk vindt onder de titel: HET MAAKT UIT DAT…

Eén bemerking: chimpansees “onze dichtste nog levende voorouders” noemen (p.43) wekt de indruk dat wij afstammen van apen, terwijl we gewoon dezelfde voorouders hebben. Natuurlijk weet Sam dat ook, maar er zijn veel mensen die dachten (en denken) dat Darwin ons herleidde tot apen.

Collectieve gezondheid

Individuele acties hebben maatschappijbrede gevolgen en dat toont dr. Proesmans uitgebreid aan. Covid-19 en de verwekker SARS-CoV-2 komen in verschillende hoofdstukken aan bod. Overtuigend behandelt hij de reden van vaccinatie, beoordeelt hij de verregaande maatregelen die overal ter wereld getroffen werden om de overdracht van het virus in te perken en weerlegt hij complottheorieën. Het is te laat om preventief de gezondheid van de planeet te  redden, maar we kunnen inzetten op secundaire en tertiaire preventie. Hij kan beter uitleggen dan ik wat hij ermee bedoelt en hij doet dat op een allesbehalve saaie manier en zelfs met humor.

Godzijdank is er de wetenschap

De oorzaak van een ziekte is multifactorieel. Associatie is geen causatie. De verwarring van begrippen heeft het zoeken naar de oorzaak van ziektes lang in de weg gezeten. Slechte lucht is niet de oorzaak van mal-aria, maar de Anopheles-mug! Wetenschap observeert, maar doet ook interventioneel onderzoek. Zo is er bv. de “gerandomiseerde dubbelblind placebogecontroleerde studie” en zelfs daar kunnen fouten optreden, zoals selectiebias, informatiebias en verstoring. Eén voorbeeld: wat deed het sterftecijfer wereldwijd dalen? Was het een hoger inkomen of was het onderwijs? Weer verwijs ik naar het boek: Proesmans legt het helder uit, met curves, met verklaring van de fouten die gemaakt werden, met voorbeelden, met humor, met de taak van de overheid. Geef méér geld aan onderwijs en dan vooral aan het onderwijs van meisjes en minder aan geboortebeperking.  En zo kadert ook dit hoofdstuk in het algehele idee van public health.

Public Health en liefdadigheid

Wie twijfelt aan het nut van projecten zoals “Xaritoo” die geld ophalen om toiletten te bouwen in Senegal, raad ik aan te lezen wat er staat onder “Een grote boodschap”. Je koopt direct een paar flessen wijn voor het goede doel, te meer omdat Proesmans uitdrukkelijk zegt dat alcohol drinken met mate (hij geeft zelfs aan wat die maten zijn!) de gezondheid niet in gevaar brengt. Het hoort bij het genieten van het leven, dat absoluut niet mag vervallen in maniakaal bezig zijn met je gezondheid. Met die gedachten sluit hij zijn boek af. Geen register. De Referenties verwijzen via getallen in de tekst naar boeken, maar vooral naar artikels die hij raadpleegde.

Het thema preventie is niet nieuw, maar de manier waarop de auteur het behandelt zorgt ervoor dat we niet alleen het boek graag lezen en toch bijleren, al was het maar dat we ons van het bestaan van sommige preventiemaatregelen bewust worden. Hij spreekt ook zijn collega’s aan, bv. waar hij het heeft over de resistentie tegen antibiotica en hoe voorschrijfgedrag dat in de hand gewerkt heeft.

Sam Proesmans (1988) is arts, gespecialiseerd in interne, tropische en urgentiegeneeskunde en public health. Hij was de adviseur van de eerste minister tijdens de covid-pandemie. Nu is hij spoedarts en sinds kort regionaal directeur van het ZNA.

auteur: Sam Proesmans

non-fictie, public health

uitgeverij Pelckmans 2023

ISBN 978 94 6337 329 6