Op 24 maart 2023 ging het diamantmuseum DIVA in hartje Antwerpen na een restauratie van een jaar opnieuw open. Bij die gelegenheid pakt het vernieuwde museum uit met een reeks nieuwe topstukken. Minister-President Jan Jambon en schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud kwamen het vernieuwde gebouw en de nieuwe collectie inhuldigen.

Met glans briljant

De renovatie van het pand aan de Suikerrui waar vroeger het etnografisch museum gehuisvest was, omvatte o.a. het dak en een aantal glas in lood ramen. En het parcours van de vaste expo is na de renovatie helemaal omgegooid en tal van aanwinsten staan nu in de vitrines met speciaal aangepaste klimatisering te glanzen en te schitteren. In zeven thematische zalen (de grondstoffenzaal, het “Boudoir”, de Kluis op de eerste verdieping, het Atelier, de Handelskamer en de Eetkamer om te eindigen in de Wonderkamer) ontdekt de bezoeker de verschillende fases van het winnen van diamant en edelmetaal en de ontwikkeling van een juweel of gebruiksvoorwerpen in edelmetaal zoals goud en zilver. In totaal zijn 650 diamantjuwelen, sieraden in zilver en goud en zilveren sierobjecten van de 15de eeuw tot vandaag in deze schatkist ondergebracht.

DIVA is een samensmelting van het zilvermuseum Sterckshof en het Diamantmuseum en heeft een definitieve locatie gekregen aan de Antwerpse Suikerrui. Het museum wil niet alleen de historische context schetsen van de invloed die Antwerpen had – en nog steeds heeft – op de diamanthandel maar ook een boeiend overzicht geven van de schitterende juwelen en siervoorwerpen die in de loop van de geschiedenis gemaakt zijn door ambachtsmensen die uitblonken in hun vak. Dat het museum zich op een belangrijke historische plek bevindt, is geen toeval: Antwerpen is al meer dan 575 jaar de diamanthoofdstad van de wereld. Getuige daarvan is een document uit 1477 dat in het Antwerpse stadsarchief wordt bewaard en dat een verbod op de handel in valste diamanten aankondigt;…  De Antwerpse Grote Markt en de omringende straten waren vanaf de 15de eeuw trouwens dé place to be voor wie in Europa op zoek was naar objecten gemaakt van goud, zilver en edelstenen.

Glans en schittering

Volgens een Indiase legende zijn diamanten sterren die uit de hemel zijn gevallen;… Maar in de eerste ruimte op de museumroute (de grondstoffenzaal) wordt uitgelegd hoe waar diamanten vandaan komen, hoe ze worden gedolven en bewerkt, vanaf de mijn tot aan het schitterende eindproduct. Ook onderwerpen zoals lab-grown diamanten, fair mining, het herkennen van een echte of een synthetische steen en urban mining (de recuperatie van edelmetalen o.a. uit smartphones maar ook uit rioolwater en slib) komen aan bod. Wat weinig mensen trouwens weten is, dat slechts 2% van de gedolven diamanten bestemd zijn voor de juweelkunst, de rest gaat naar industriële toepassingen.

Nieuwe topstukken ingehuldigd

Antwerps schepen van cultuur Nabilla Ait Daoud en Minister-President Jan Jambon kwamen  naar Diva voor de inhuldiging van “A brilliant story”. Jan Jambon zei: “Met dit museum en deze collectie willen wij verborgen parels laten zien en Antwerpen op de wereldkaart zetten als wereldcentrum van de diamant. Sinds drie jaar heeft de Vlaamse Gemeenschap een topstukken beleid en in het kader daarvan werd het uiterst zeldzame elfdelige toiletensemble aangekocht dat tussen 1676 en 1725 in drie Brusselse ateliers vervaardigd werd. Dit is de nieuwe blikvanger in de collectie waarvoor een speciale vitrine werd ontworpen. Vlaanderen investeert meer dan ooit in cultureel erfgoed en wil dat zo goed mogelijk beschermen, bestuderen, in stand houden en laten zien. Op de lijst van het Vlaamse topstukkenbeleid staan nog 19 nieuwe topstukken die aan het einde van het jaar te zien zullen zijn. Het is de bedoeling om mensen wereldwijd mensen kennis laten maken met onze Vlaamse cultuur.”

Waarom het pas aangekochte toiletensemble zo zeldzaam is? Onderdelen van dergelijke serviezen werden vaak gesmolten of raakten door de tijd heen verspreid. Dit unieke voorbeeld dat Diva nu tentoonstelt, omvat naast vijf dozen en een bekken ook twee borstels, een zilveren toiletspiegel en een handschoenblad, een zogenaamde gantière. 

Intussen kregen ook de 16de-eeuwse uilenbeker – in bruikleen van het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting – en 18 andere objecten in het museum DIVA voorlopig het uitzonderlijke statuut van topstuk toegekend.

Een multifunctioneel juweel

Curator Suzanne De Lange geeft tijdens de heropening verdere uitleg over de schitterende juwelen in de verschillende zalen waar de ontwikkeling en geschiedenis van het juweel door de tijd uitgebreid uit de doeken wordt gedaan. Want ook juwelen zijn onderhevig aan mode en dankzij de evoluerende technieken werden juwelen ontworpen en uitgevoerd die pasten bij de kleding- en haarmode van periodes zoals Art Nouveau en Art Deco. Veel van die juwelen waren multifunctioneel en konden uit elkaar gehaald worden: een hanger werd broche, een broche kon opgedeeld worden in verschillende stukken, … Omdat er vroeger veel met kaarslicht verlicht werd voor de komst van de elektriciteit, ontwikkelden juweelontwerpers ook een speciale zetting “en tremblant” waarbij zettingen op dunne veertjes gemonteerd werden om te kunnen bewegen en zo de diamanten nog meer te laten schitteren.

Glans in de eetkamer

Eén ruimte van het DIVA museum is volledig gewijd aan de in edelmetaal zoals zilver en goud gezette eetcultuur: van een aardbeilepeltje in zilver over een prachtige gedreven terrine met rijke versiering tot een eenvoudig mosterdpotje;… Honderden jaren waren deze voorwerpen een symbool van rijkdom en stijl bij de gegoede klassen: een met zilver versierde kokosnoot die omgetoverd werd tot drinkbeker, rijkelijk bewerkte schenkkannetjes voor thee, koffie en warme chocolademelk uit de 17^e eeuw, prachtig gedecoreerde theebussen, …

Zilveren servies en bestek zijn intussen geen gangbare gebruiksvoorwerpen meer, ze hebben plaats gemaakt voor onderhoudsvriendelijk roestvrijstaal maar vandaag is er opnieuw meer interesse voor voorwerpen in edelmetaal en schuiven dagelijkse gebruiksvoorwerpen opnieuw op in de richting van kunst, zoals sommige modern gestylede zout- en pepervaatjes getuigen. Een andere ruimte showt stralende giften die Diva kreeg en ook heel wat Antwerpse kerken hebben unieke altaarstukken in bruikleen gegeven.

Oude technieken

Een andere zaal vertelt het verhaal van de (soms eeuwen)oude technieken die tot vandaag door juweelontwerpers gebruikt worden en geeft uitleg bij nieuwe technieken zoals laser en scanner. Diva heeft ook een eigen atelier waar demonstraties van verschillende technieken zoals granuleren gegeven worden, een techniek die al sinds 3000 voor Christus gebruikt werd en waarbij kleine bolletjes op een ondergrond van edelmetaal worden gesmolten. Ook het gebruik van email (o.a. om oxidatie van het juweel tegen te gaan) was een veel voorkomende techniek.

Zelf aan de slag met zilver? Diva organiseert verschillende cursussen waar beginnelingen of mensen met enige ervaring kunnen leren (slinger)gieten, hameren, gieten in Delftse aarde, enz. Met de nieuwe gratis audiotour ontdekt de bezoeker meer dan 30 verhalen over de sierobjecten van DIVA. En er is ook een speciaal ontdekkingsparcours voor kinderen vanaf 7 jaar met de “Ekster” die alleen maar oog heeft voor glanzende en schitterende voorwerpen…