Schreef Rasson een reisgids die de toerist naar heel speciale plekken meeneemt? Zeker wél! Maar realiseer u dat “de donkere toerist op vakantie gaat naar de hel. Hij bezoekt locaties die geassocieerd worden met onheil, vernietiging en dood”.

Donker toerisme in het jaar 0 en in de 20ste eeuw

In Rome bv. neemt de auteur u niet mee naar het colosseum waar de dark tourist bij het begin van onze tijdrekening zich kon verlustigen in het zien afslachten van wilde dieren of in gladiatorengevechten tot de dood erop volgde. Hij neemt u mee naar de Via Rasella. “Op 23 maart 1944 vond hier de grootste aanslag plaats die het Romeinse verzet pleegde tegen de nazi’s.” Rasson beschrijft wat er toen gebeurd is, hij praat met een conciërge, kijkt aandachtig rond, merkt dat er weinig of niets meer te zien is van die aanslag en beschrijft dan de gevolgen: de vergelding! Om de dood van 33 Duitsers te wreken, worden er 335 Italianen met een nekschot afgemaakt in een grot, de Fosse Ardeatine.

Zoals meestal op plaatsen met een akelig verleden, is hij hier alleen. Er hangen platen met uitleg. Wat hij leest, vult de auteur aan met opzoekingswerk, wat hij in een voetnoot vermeldt en ook achteraan in de bibliografie.

Fascisme, franquisme, dictaturen

In zeven hoofdstukken leidt de schrijver ons van Oost-Europa over de Balkan met vooral aandacht voor Spanje en Italië. In het hoofdstuk “Musea” heeft hij het o.a. over het Ardennenoffensief. Rasson is kritisch. In het Bastogne War Museum en in verschillende andere probeert men de bezoeker in de beleving onder te dompelen (“immersion” is een modewoord geworden). Hij eindigt met de bedenking: “… hoe belachelijk het is het verleden op te roepen en hoe moeilijk te ontsnappen aan kitsch en commercie”

De herinnering is iets anders dan geschiedenis

Rasson is geïntrigeerd door hoe mensen omgaan met de turbulente 20ste eeuw en hoe de herinnering de interpretatie is van historische feiten. In het zog van dictators hupt hij van Italië naar Bulgarije en weer terug. Hij verbindt filosofische bedenkingen aan geschiedkundige feiten. Hij vermeldt welke films inspiratie vinden in gruwelijke gebeurtenissen. Hij dwaalt rond in een soort pretparken waarin huidige regeringen de relicten uit donkere tijden verzamelden, zodat ze hun getuigenis doorgeven zonder op de ereplaats te blijven waar de (narcistische) oprichter hen neerpootte.

Hij spreekt altijd in de tegenwoordige tijd, al heeft hij het bv. over het jaar 2021, wat beter weergeeft wat er door hem heengaat op het ogenblik dat hij er staat en bewust van wat hier ooit plaatsvond, rondkijkt.

Actuele problematiek

In het museum van Midden-Afrika in Tervuren loopt nu een tentoonstelling die het werk toont van 21 kunstenaars van Afrikaanse origine. De gidse gaf stof genoeg om na te denken over racisme en de donkere kanten van kolonisatie, zoals: wat doen we met de standbeelden van Leopold II? Zoals Rasson opmerkt: alle landen zoeken een manier om met de duistere kanten van hun verleden om te gaan. Je kan straatnamen veranderen, beelden vernietigen of verplaatsen, méér of minder onverschillig zijn, Auschwitz bezoeken samen met de massa of liever het donkere bos in Litouwen waar de stilte drukkend is tussen de massagraven of de foibes opzoeken in de streek van Trieste, waar hij  moederziel alleen de bedenking maakt dat de slachtoffers letterlijk in de vergeetput zijn terechtgekomen. De gewezen hoogleraar is van mening dat het bekladden en vernietigen van monumenten problematisch is. Hij pleit voor “historische empathie”, wat nog geen goedpraten of verontschuldigen is. Tegenwoordig lijken we enkel veroordelend met het verleden om te springen, al is de geschiedenis inderdaad geen mooi verhaal.

Nu in 2022 de Russen een soevereine staat hebben aangevallen “is de grote vakantie voorbij. We herontdekken de vreselijke waarheid dat oorlog de motor is van de geschiedenis. In vredestijd hebben we de luxe aan donker toerisme te doen. Vandaag eist de geschiedenis opnieuw haar rechten op.” (p. 259)

Een vrij groot aantal eigen foto’s illustreren de tekst.
Voorwoord door Luc Devoldere
Bibliografie, geen register

Luc Rasson is voormalig hoogleraar Franse letterkunde (Universiteit Antwerpen) en auteur van verschillende boeken in het Nederlands en Frans over onder meer de band tussen literatuur en politiek.

non-fictie
uitgeverij Ertsberg 2022

ISBN 978 9464369 61 8
ISBN e-boek 978 9464369 74 8