Panamarenko (5 februari 1940-14 december 2019)
Zijn artiestennaam Panamarenko klinkt melodieuzer dan Henri Van Herwegen. De lettergrepen dansen door het luchtruim. Het is een verbastering van Panteleimon Ponomarenko, (Sovjet-politicus); een naam die de kunstenaar toevallig op de radio hoorde. De Antwerpse kunstenaar Panamarenko is vooral gekend voor zijn wonderlijke constructies van onderzeeërs, imaginaire voertuigen, machines en assemblages vaak gelinkt aan zijn fixatie om te vliegen. Het ontwerpen van draagbare hefschroefapparaten getuigen ervan. Ook de vleugelslag van insect en vogel fascineert hem. Telkens weer etaleert hij zijn verlangen om de zwaartekracht te overwinnen. Hij legt het uit in zijn boek The Mechanism of Gravity uit 1975. Overvliegende bommenwerpers in de Tweede Wereldoorlog deden hem in kinderlijke onschuld gebiologeerd naar de lucht turen. Als volwassene herinnert hij zich nog het geluid van de moordende V1 bommen boven de Scheldestad. De basis voor zijn interesse was gelegd.
Techniek naast poëzie
Zijn tot de fantasiesprekende assemblages hebben zowel technische als artistieke allures. Ze nodigen uit om met verstand en gevoel benaderd te worden. Vaak zijn het constructies van ingewikkelde machines, ingenieus in hun schijnbare eenvoud. Formules en stellingen om het luchtruim te bestuderen en de diepte van de zee te peilen worden erbij betrokken. Hij heeft, na veel bricoleren, wel de intentie zijn creaties te laten werken. Soms lukt dat en wanneer dit niet het geval is, ondanks zijn verwoed gesleutel, ontstaat iets dat het technische overvleugelt. Het transponeert zijn artefact naar een andere dimensie, die van de verbeelding. De toeschouwer wordt voorbij de grens van het nuchtere geleid. Je stapt in een jongensdroom. Hij knutselt en assembleert ook alles zelf, met uitzondering van ingehuurde mandenvlechters uit Bornem voor de cabine onder zijn Aeromodeller (1971). Hij werkt met plastic, papier, aluminium, plakband; afval wordt geüpgraded tot onderdeel van een kunstobject. Hij begint met iets en onderweg komen ideeën het verrijken, alsof inspiratie uit de lucht valt. Scheppen is een organisch proces. Het uiteindelijke resultaat ziet er soms fragiel en onafgewerkt uit. Ludieke oplossingen via naïeve en speelse middelen, aan zijn tomeloze verbeeldingskracht ontsproten, schenken de onvolmaaktheid een poëtische dimensie. Zijn golvende haardos draagt bij aan zijn professor Barabas gehalte.
Einzelgänger
Panamarenko groeit op in de Seefhoek, een volkswijk in Antwerpen.Zijn vader is afwisselend elektricien-mekanieker en scheepshersteller op de dokken. Hij gaat mee met hem op en in de boten, ook in een vriestanker. Fascinatie om iets van binnenuit te ontdekken groeit.
Hij studeert aan de Antwerpse Academie maar zijn creatieve geest streeft intuïtief naar vrijheid en onafhankelijkheid. Hij zal heel zijn leven een vrijgevochtene blijven, met andere woorden, hij doet altijd waarin hij zin heeft. In 1968 exposeert hij Das Flugzeug (aluminium buizen, twee fietswielen, lederen zadel, pedalen, vleugels overtrokken met canvas) in de Staatliche Kunstakademie in Düsseldorf. In galerie Wide White Space krijgt hij tussen 1966 en 1976 zeven solotentoonstellingen. Bernd Lohaus en Anny De Decker van de galerij introduceren hem bij Joseph Beuys. Ze worden vrienden. Ook Marcel Broodthaers komt er over de vloer en is een zielsverwant. Panamarenko maakt dankbaar gebruik van het ‘galerij opstapje’ om in contact te komen met Harald Szeemann, directeur van Documenta 5. Dit resulteert in 1972 met deelname aan Documenta 5 in Kassel. Zijn zeppelin Aeromodeller krijgt er een royale plaats. Kunstpaus Jan Hoet maakt er kennis met zijn werk en adopteert het meteen. Pogingen om de luchtwaardigheid van dit luchtschip te testen mislukken, zeker wanneer een felle wind stokken in de wielen steekt. Het model krijgt meerdere varianten. Ontwapenende tekeningen en berekeningen gaan vooraf aan het assembleren. Hij tekent met beide handen; schrijft rechtshandig. Vreemde titels, waarbij zijn voorkeur voor Latijn blijkt, introduceren zijn fascinerende kunstwerken in een magische wereld. Sommige krijgen tot de verbeelding sprekende onderschriften zoals Archaeopterix (intelligente oervogel /1990), een constructie met ingebouwde fotocellen om autonoom te stappen, en Pahama Novaya Zemblaya (duikboot 1996).
Around the world in 80 years
Ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag op 5 februari 2020 wil zijn jonge echtgenote Eveline Hoorens haar ‘Panaatje’ eren met een tentoonstelling. Veilinghuis Campo & Campo stapt mee in het project. Hun mooie art-deco zalen, in de vroegere cinema Berchem Palace, dienen perfect de inventieve objecten van Panamarenko. Ze zijn opgesteld op houten eilandjes. Het geluid van fluitende vogels hangt rond zijn Vogeltjesmarkt, een van die subliem ontwapenende ideeën die menige bezoeker een glimlach ontlokt en het hart verwarmt. Net zoals zijn Vliegend Tapijt.
Fotograaf Bart Ramakers maakt, ten huize Panamarenko in Michelbeke, nog een fotosessie met bekende mensen ter ere van de komende viering. De kunstenaar oogt als een hedendaagse Phileas Phileas Fogg, Engelse gentleman en hoofdpersonage uit Jules Vernes klassieker De reis om de wereld in 80 dagen. Een paar dagen later sterft Henri Van Herwege, alias Panamarenko. In zijn slaap. Alleen, als Einzelgänger. Panamarenko zei ooit in een interview: ‘Het hoogste doel dat een mens zich kan stellen, is de aarde verlaten.’
Ontmoeting werk Panamarenko
Middelheimmuseum Antwerpen en M HKA Antwerpen hebben zijn werk in de collectie.
Zomer 2020 volgt een ontdekkingsparcours langs musea in Oostende, Gent, Antwerpen en Kemzeke.
Huizen van kunstenaars hebben voor velen een bijzondere aantrekkingskracht. De woning op de hoek van de Biekorfstraat nr. 2 te Antwerpen, waar hij lang samen met zijn moeder woonde, is momenteel gesloten. Zomer 2020 zal die hopelijk weer opengesteld worden voor het publiek. Ik kan niet zo lang wachten en fiets er naartoe. Onderweg groet ik op het Sint-Jansplein Pepto Bismo, zijn man met propellers op de rug. Werk van Panamarenko doet een mens dromen.
De Engelse uitvinder Richard Browning demonstreert in mei 2019 zijn jet-suit in Belgrado. Hij werkte twee jaar aan het pak en kan er snelheden tot 90 km/u mee behalen. Zijn droom is alvast uitgekomen.
Panamarenko Tribute – Around the World in 80 Years
Campo & Campo tot 22 maart 2020, Grote Steenweg 19-21 Antwerpen. Tijdens de tentoonstelling dagelijks open van 10.00 tot 18.00 uur. Tram 7 en 15 (vanaf Centraal Station) stoppen voor de deur (halte De Merode).
Lectuur: De kleine Panamarenko
Auteur Brigitte Minne schetst op sublieme wijze aan wat voorafging: de schijnbaar doodgewone, maar in wezen wonderlijke kinderjaren van Panamarenko waaraan zijn kunstenaarschap zich levenslang zal laven. Jaren, waarin zich zijn fascinatie voor vliegtuigen en duikboten ontwikkelt. Daarvoor sprak ze urenlang met de kunstenaar. Het is bovendien ook een echt Antwerps verhaal van een doorsnee familie met hun gewoontes en lief en leed tijdens de oorlogsjaren.
Het boek is prachtig uitgegeven bij De Eenhoorn. Linnenband, kunstfoto’s en nooit eerder gepubliceerde familiefoto’s. Het is een boek voor jong en oud en houdt al wie ambities heeft in het leven een spiegel voor.
Vorig bericht
Jan van Eyck: een Optische RevolutieVolgend bericht
DNT – Jaargang 2020 – Nummer 1
