Het Nederlands kent tal van uitdrukkingen die verwijzen naar olie: “in de olie”, “olie op de golven gooien,”, “olie op het vuur gooien”, “het verspreidde zich als een olievlek”. Maar deze gladde substantie doet meer dan onze taal inspireren tot beeldrijke uitdrukkingen want dankzij de unieke eigenschappen is het niet weg te denken uit ons dagelijks leven en dat dankzij een eindeloos aantal toepassingen.
Olie en olie
Er bestaan heel veel verschillende oliën, die ingedeeld kunnen worden op basis van hun herkomst en toepassing. Dankzij de ontwikkeling van de chemische industrie sinds de Tweede Wereldoorlog worden nog steeds nieuwe oliën ontwikkeld voor specifieke toepassingen, meestal synthetische varianten voor verfijnde technische vondsten. Enkele andere categorieën van oliën zijn: plantaardige oliën (geperst uit zaden, noten of vruchten), eetbare oliën zoals de overbekende olijfolie die in de keuken vaak de bakmargarine vervangen heeft, zonnebloemolie, koolzaadolie, kokosolie, avocado-olie, sesamolie, pindaolie, lijnzaadolie en het verguisde palmolie dat mee zorgt voor de massale kap van het tropisch regenwoud en waar voedingsproducenten vandaag gelukkig meer en meer afstand van nemen. Naast de oliën die in de keuken gebruikt worden om te bakken of te braden, om gerechten op smaak te brengen of een extra culinaire toets te geven, zijn er heel veel niet-eetbare plantaardige oliën zoals castorolie (vroeger wonderolie genoemd) die gebruikt worden in cosmetica en geneesmiddelen, zoals jojoba-olie met toepassingen in huidverzorging en haarproducten, neemolie voor natuurlijke pesticiden en huidverzorging,…
Plantaardig en geurrijk
Een belangrijk hoofdstuk in plantaardige oliën wordt gevormd door “essentiële oliën”. Dat zijn oliën die door extractie uit planten, bloemen, schors, wortels en andere plantaardige delen gehaald worden. Van oudsher (we hebben bewijzen dat de oude Egyptenaren al kostbare geuroliën produceerden…) werden deze aromatische oliën gebruikt voor cosmetica maar ook voor geneeskundige toepassingen. Deze oliën zijn zo geconcentreerd dat één enkele druppel al urenlang geur kan afgeven…
De lijst van essentiële oliën die vandaag door gespecialiseerde firma’s (zoals Chi, Puressentiel, Pranarôm, Physalis of Bioflore) geproduceerd wordt, is eindeloos. Wie aromatherapeut wil worden om met deze oliën te werken, mag zich verwachten aan een lange en intense opleiding… Want iedereen kent natuurlijk wel lavendel-, munt- of tea tree olie maar in het gamma van de essentiële oliën is the sky the limit;… Wie wil investeren in een flesje essentiële olie (voor welke toepassing dan ook), moet wel goed opletten dat de olie niet synthetisch werd nagemaakt en moet rekening houden met een stevig prijskaartje.
Essentiële oliën mogen in principe niet in voeding worden gebruikt. Sommige koks laten zich hier wel eens toe verleiden – voor desserts bijvoorbeeld – maar wel in minimale mate want een druppel olie kan een heel gerecht van intense smaak voorzien. Wat dacht je bijvoorbeeld van een taart met sinaasappelextract of een ijsje met rozenaroma? Zelf heb ik al lavendelijs gemaakt, een smaakbommetje in het dessertkommetje;… En voor de echte liefhebbers: Chocolat Essentiel, een gamma pralines van Belgische makelij die de essentie van cacao en acaciahoning combineert met etherische olie van citroen, mandarijn, gember, pepermunt, den of jasmijn. Wie de geheimen van koken met essentiële oliën zelf op een veilige manier wil ontdekken, kan gratis dit boekje downloaden: Gids: De keuken in met Chi – Google Drive.
Olijfolie, een hoofdstuk apart
Mediterrane volkeren zouden langer leven dankzij het gebruik van olijfolie. Deze olie die afkomstig is van olijven en olijfbomen wordt in het Zuiden en in het Oosten al duizenden jaren gebruikt. Eerst als lampolie en als medicinale toepassing, daarna vooral in de keuken. Olijfbomen waren ook een van de eerste geëxporteerde bomen, o.a. naar verschillende Griekse eilanden waar de bewoners tot vandaag nog steeds olijfolie maken op basis van bomen die soms honderden jaren oud zijn. Vandaag worden olijfbomen ook geplant in andere warme streken zoals Zuid-Afrika.
Er bestaan meer dan 1550 verschillende soorten olijven. Er is een grote verscheidenheid aan eetbare olijven, zowel in grootte als in kleur. Ze variëren van geelgroen, groen, roodbruin, paars tot zwart. De kleur van een olijf is een indicatie voor de rijpheid: hoe donkerder de olijf, hoe rijper hij was toen hij geplukt werd. Het duurt verschillende jaren voordat een boom goede olijven produceert waarmee je olijfolie kunt maken en het maken van een goede kwaliteit extra vierge olijfolie kost veel tijd, arbeid, toewijding en expertise. Want rauwe olijven kunnen niet zonder verwerking gegeten en gebruikt worden. En de uiteindelijke smaak van de olijfolie is afhankelijk van de grondsoort, het soort olijf en het klimaat.
Na het uitbreken van het toxische-oliesyndroom in Spanje in 1981 waarbij 600 mensen overleden doordat goedkope industriële koolzaadolie verkocht werd als olijfolie, kwamen er in Europa strenge controles op de kwaliteit van olijfolie. De kleur van olijfolie zegt niets over de kwaliteit maar de geur en de smaak des te meer. Extra vierge olijfolie van hoge kwaliteit ruikt fruitig en heeft soms een subtiele notensmaak. Door de klimaatopwarming en de bijbehorende slechte weersomstandigheden hebben de olijfbomen in het Zuiden de afgelopen jaren minder opgebracht waardoor de prijs van de olie sterk is gestegen. Zeker bio olijfolie kan een stevige hap uit het huishoudbudget nemen. Wie zeker wil zijn van een olijfolie van topkwaliteit kan rechtstreeks bestellen bij een producent, zoals de biodynamische boerderij La Vialla in het Italiaanse Toscane (www.lavialla.com).
Gezonde olie voor het hele gezin
Sébastien Loctin is de oprichter van .nod. Hij keek de evolutie in de huidige voedingsindustrie met steeds meer chemische ingrediënten, met lede ogen aan. Hij besloot in samenwerking met voedingsdeskundigen .nod in het leven te roepen, een producent van de eerste olieblends op maat die beantwoorden aan de specifieke behoeften van elk individu, al naargelang zijn of haar leeftijd. Dat leverde vier unieke olieblends op die goed zijn voor de gezondheid van mama’s in spe, baby’s, volwassenen en senioren. Deze vier oliën komen tegemoet aan onze behoefte aan verschillende essentiële vetzuren (EFA’s, wat staat voor essential fatty acids) en die variëren per levensfase. Uniek is ook, dat er gebruik wordt gemaakt van olie uit zeewier, met name uit Schizochytrium dat vrij is van zware metalen en contaminerende stoffen. Deze vier oliën bevatten ook geen pesticiden of additieven en ze kunnen zowel warm als koud gebruikt worden.
Vet is nodig
Door het stijgend aantal hart- en vaatziektes de afgelopen veertig jaar die te wijten zijn aan onze veranderde levensstijl (zittend leven, inname van teveel en verkeerde calorieën) is vet geleidelijk van ons bord verdwenen. Toch zijn de juiste vetten noodzakelijk voor een goed functionerend lichaam. Eerst en vooral is het de meest essentiële component van al onze cellen en organen. Vet zorgt ook voor de goede werking van onze hersenen (die zelf een hoog vetgehalte hebben) en van ons hart. Het maakt het vervoer van vetoplosbare vitamines naar onze organen mogelijk (vitamine A, C, D, E, K, enz.) en beschermt onze cellen tegen vroegtijdige veroudering. Wetenschappers verwijzen naar olie die rijk is aan Omega 3-6-9 vetzuren. Omega-3 vinden we terug in o.a. koolzaad, lijnzaad en noten, Omega 6 in zonnebloem- en hennepolie, Omega 9 in noten, avocado en olijfolie.
Industriële oliën
In de industrie is olie niet weg te denken voor goed functionerende machines en toepassingen. Sinds het begin van de industriële revolutie zijn honderden verschillende oliën ontwikkeld voor even zoveel toepassingen en vaak zijn dat synthetische oliën. Die worden gebruikt voor het smeren van pistons in jaknikkers (pompen die aardolie oppompen) tot ragfijne olie die in klokken en horloges gebruikt wordt, om van de auto-industrie nog maar te zwijgen.
Weg ermee?
Olie kan “ranzig” worden waardoor die niet meer gebruikt kan worden, zeker in de voedingsindustrie. Het oxidatieproces is een chemische reactie waarbij de olie een reactie aangaat met zuurstof, vandaar dat olie meestal bewaard wordt in donkere flessen of lichtdichte containers zoals speciale blikken. Het oxidatieproces leidt tot verhoogde viscositeit, zuurtegraad en de vorming van afvalstoffen. Die afvalstoffen kunnen toxisch zijn, breng een geoxideerde olie daarom zo snel mogelijk naar het containerpark. Dat geldt zeker voor frituurolie die maar een beperkt aantal keer gebruikt mag worden. Wie die regel aan zijn laars lapt, is echt oliedom…
