Josef en Anni Albers in Villa Empain in Brussel

Wie heeft nooit van Bauhaus gehoord, de belangrijke vooroorlogse kunststroming in Weimar die de basis heeft gelegd voor het modernisme in de kunst? Anni en Josef Albers waren belangrijke vertegenwoordigers van deze stroming en een deel van hun werken worden nu tentoon gesteld in Villa Empain in Brussel.

Iconisch koppel

De Boghossianstichting in Brussel heeft met de allereerste tentoonstelling in België over Josef en Anni Albers veel punten gescoord bij liefhebbers van Bauhaus, van kunst in het algemeen maar ook van kunst weefwerk. Deze twee pioniers van het modernisme hebben met hun oeuvre namelijk mee de fundamenten van de 20e-eeuwse kunst gelegd. Met bijna honderd werken (schilderijen, assemblages, foto’s, grafische werken, textiel, films en meubelen) is de tentoonstelling niet alleen een boeiend staal van hun respectieve oeuvre, maar laat ze ook zien hoe sterk hun onderlinge band was en hoe goed ze elkaar artistiek aanvoelden. Hun hele leven lang steunden en stimuleerden ze elkaar.

Contrasten trekken elkaar aan?

Zij was 22, joods en groeide op in Berlijn in een welgesteld gezin, hij was afkomstig uit Bottrop, een industriële stad waar de koolmijn de stad en de omgeving gitzwart kleurde. Hij was elf jaar ouder dan zij, arm als een kerkrat én katholiek;… Ze kwamen elkaar in 1922 tegen in de legendarische Bauhaus kunstschool in Weimar en de vonk sprong over. Ondanks hun verschillen bleven ze elkaar een leven lang inspireren en motiveren. Een uniek koppel dat van onmisbare waarde is geweest voor de moderne kunst.

De inspiratiebron Bauhaus

Anni Albers wilde eigenlijk gaan schilderen. Maar ondanks het feit dat het vooruitstrevende Bauhaus democratische waarden hoog in het vaandel droeg, werden vrouwen vriendelijk doch beslist verwezen naar het textielatelier. Dus begon Anni Albers willens nillens te weven en grote, functionele wandtapijten, gordijnen en bed textiel te maken. Al snel werd ze verliefd op het medium en begon ze te experimenteren met nieuwe materialen en technieken. Kunstweefsters vandaag spreken haar naam nog fluisterend uit, zo belangrijk is zij geweest voor het kunst weven. “Anni is van grote invloed geweest voor de erkenning van textiel als kunstvorm”, zegt Julia Garimorth, hoofdconservator van het Musée d’Art Moderne en cocurator van de expo in Brussel. Anni heeft het weven van een ambacht verheven tot een echte kunstvorm. Ze signeerde ook al haar werken, alsof het schilderijen waren: ze noemde haar werken “Pictorial weavings”… Haar werken hadden geen puur decoratieve functie, maar kregen wel de status van kunst en het beste bewijs van die toegevoegde waarde is dat ze in 1949 als eerste textielkunstenaar een solotentoonstelling kreeg in het New Yorkse Museum of Modern Art (MoMA).

Josefs docenten op zijn beurt wilde juist dat hij wel ging schilderen maar hij rebelleerde en stortte zich op de glaskunst. Omdat hij geen geld had, haalde hij glasscherven uit de vuilnisbak en maakte er collages mee. Hij werd erkend om zijn vernieuwende stijl en werd uiteindelijk docent.

Vlucht naar de VS

In 1933 werd de Bauhaus school na een verhuizing naar Berlijn definitief gesloten door het heersende naziregime. Anni (die joods was) en Josef zagen de bui hangen en vluchten net als heel wat andere Bauhaus lesgevers naar de Verenigde Staten waar zowel Anni als Josef docenten werden aan het Black Mountain College in North Carolina, een universiteit die het Bauhaus van Amerika wilde worden.

Deze verhuizing betekende dat het werk van Anni en Josef een enorme vlucht kreeg. Ze lieten zich in de VS vooral beïnvloeden door Latijns-Amerika, voor beiden een onuitputtelijke bron van inspiratie met de uitbundige kleuren en vormen van de precolumbiaanse beschavingen en architectonische vormen.

Anni breidt haar werk uit met precolumbiaanse weeftechnieken en Josef stapt nadat veel van zijn glaskunst bij de verhuizing bewust vernield werd door overijverige Amerikaanse ambtenaren, toch over naar het schilderdoek. Hij wordt een kleurentovenaar en gaat met name op zoek naar de fysieke en emotionele inwerking van kleur op de mens. Een illustratie daarvan is zijn beroemde reeks Homage to the square: tweeduizend schilderijen met kleurenstudies in een vierkant vlak. In de tentoonstelling zijn negen werken te zien, geschilderd met hetzelfde groene pigment maar telkens gecombineerd met een andere kleur waardoor er steeds een ander schilderij en een andere kleurdimensie ontstaat;…

Ogen openen

Anni en Josef werden inspirerende docenten: Josef vatte hun onderwijsfilosofie samen in het motto ‘to open eyes.’ Beiden wilden hun leerlingen de ogen openen, hen bewust maken van de wonderen van de wereld en het leven. Kleur en vorm incluis.

De tentoonstelling Josef en Anni Albers, een gevierd modernistisch koppel in Villa Empain biedt niet enkel een overzicht van hun oeuvre, maar laat ook zien hoeveel invloed ze uitoefenden op nieuwe generaties kunstenaars, met bijdragen van onder anderen Charlotte von Poehl, Bernard Villers en Damien Poulain. Bijna honderd werken – schilderijen, assemblages, foto’s, grafisch werk, textiel, films en meubels – tonen hoe deze pioniers van het modernisme met hun oeuvre mee de fundamenten hebben gelegd voor de twintigste-eeuwse kunst. Ze hebben ook minimalisten als John Cage en Robert Rauschenberg tot textielkunstenaars als Sheila Hicks sterk beïnvloed.

De tentoonstelling loopt nog tot 9 september, wie daarna de werken wil zien, kan daarvoor naar Parijs, naar het Musée de l’Art Moderne.