Zelfs na 43 jaar is het nog steeds elk jaar reikhalzend uitkijken naar kunstenfestival Watou in het gelijknamig dorp, diep in West-Vlaanderen. Met de titel ‘Landscape of the imagination’ gaan 40 kunstenaars en 20 dichters op zoek naar de onbegrensde kracht van de/onze verbeelding. Dat doen ze zoals steeds door een dialoog op te zetten tussen kunstwerken, poëzie en het unieke karakter van het dorp en het landschap daaromheen. En als de titel één ding bewijst dan is het wel dat verbeelding heel veel ruimte laat voor interpretatie. Watou is en blijft een beleving, ook na 43 jaar.
Verbeelding die uitnodigt tot reflecteren. Niet om bewustzijn te kweken maar desnoods om tot verandering te komen. Die verbeelding kan evengoed vertrekken vanuit angst en destructie maar het valt op dat uit de werken vooral een boodschap van hoop en verbinding spreekt. En opnieuw komt de cliché-vraag dan naar boven: kan kunst de wereld redden? Onze mening? Neen, maar het kan ons wel doen nadenken en laten stilstaan bij dingen en ons bijgevolg verrijken en hopelijk ook transformeren. Of zoals curator James Putman schrijft in zijn artistiek statement: “Ons de kracht geven om verandering in gang te zetten, om een verschil te maken”. Daarom kijken we altijd zo graag uit naar het zomerse bedevaartsoord Watou: onze jaarlijkse portie “voedsel voor de geest”.
Putman is de oprichter van het Contemporary Arts and Cultures Programme van het British Museum en legt zich toe op het onderzoeken van geschiedenis, kunst en artefacten en kiest vaak voor een multidisciplinaire aanpak. Hij was ook voor de editie 2022 curator beeldende kunst.
Alles speelt zich opnieuw af op verschillende locaties rond de dorpskern en het wat verder gelegen kasteeldomein De Lovie.
Zichtbare participatie
‘Landscape of the imagination’ is de derde editie o.l.v. ‘inspirator’ Koen Vanmechelen. Drie jaar geleden moest er iets veranderen. Dorpsbewoners voelden zich hoegenaamd niet betrokken bij het festival. “Kippenkunstenaar” Koen Vanmechelen en zijn team zetten het driejarig ‘patchwwwork’-project op. Het opzet om een duidelijke connectie te maken met de plaatselijke bewoners is in heel wat werken binnengeslopen en/of duidelijk merkbaar.
Bij Mariko Hori zelfs zichtbaar. Zij vroeg verschillende bewoners om hun hagen tijdelijk niet meer te scheren om aan te tonen hoe de mens kunstmatige grenzen oplegt aan de natuur. Toevallig kwam er een dorpsbewoner langsgefietst tijdens ons bezoek. Hij stopte en begon spontaan over zijn haag: “Aan mij hebben ze het ook gevraagd. Ik heb er dan niks meer over gehoord. Dat is jammer, ik had graag meegedaan. Ik heb mijn haag dan maar weer gescheerd”.
Carel Lanters & Lee Eun Young (in het Festivalhuis op de Markt) maakten dan weer afgietsels van lichaamsdelen van een 40-tal dorpsbewoners. Van iemand met liefdesverdriet maakten ze een hart uit was.
Michaël Vandebril is voor de derde opeenvolgende keer curator poëzie: “Poëzie creëert innerlijke landschappen waarin je kan ronddwalen, net zoals in een dorp. Nieuwe gedichten gaan in dialoog met de kunstwerken. Ze nodigen uit om een reis te maken in hoofd en hart. Watou is de bestemming, maar voor iedereen is de reis anders”. Ook hij kiest voor nieuwe creaties van twintig dichters uit binnen- en buitenland en daar zitten verschillende pareltjes en ontdekkingen tussen. En hij kijkt ook in de toekomst: “Het is een voortdurende denkoefening. Enkel door telkens opnieuw te vervellen, blijft Watou een referentieplek voor de avontuurlijke cultuur- en poëziebelever.”
Op 43 jaar tijd zijn er stilaan meer kunstenaars neergestreken en voorbijgekomen dan het dorp inwoners telt (1.636 volgens de meest recente cijfers).
Kunnen de locaties (maïsvelden, leegstaande huizen, zolderkamers, kerken, koeienstallen en dies meer) na al die jaren nog verrassen? Neen, maar de kunstwerken wel. En ook nu weer gedijen de meeste werken in de ruimte’s of speelt de ruimte in het voordeel van de kunst.
Watou is altijd een evenwichtsoefening. Niet enkel tussen poëzie en kunst maar ook tussen traditie en experiment, tussen rust en ruis, tussen onvergetelijke beelden die zich verstrengelen met woorden en vice versa.
Neem uw tijd, laat de werken tot u doordringen nadat u de prachtige teksten uit de programmabrochure hebt gelezen. Zelfs na uw thuiskomst is het zalig om nog (verder) te reflecteren.
Enkele blikvangers
Het voelt oneerbiedig aan maar uit het grote aanbod willen we jullie toch enkele (persoonlijke) blikvangers meegeven:
Laura Vandewynckel en haar fragiel ‘vooruitgangsbeest’: een kinetische sculptuur geïnspireerd op de industriële irrigatiemachines. Een vreemdsoortig ding dat zich bijzonder traag en wankel voortbeweegt en nu te rusten ligt op de zolderverdieping van de Pastoriewoning. De titel van het werk is ‘Ik sta even stil en dat is een hele vooruitgang’. In de 15’ durende video die in dezelfde ruimte wordt getoond kan je het ‘beest’ in actie zien en zie je de reacties van de Watounaren: “Achteruitgaan gaat niet hé. Soms moet je achteruitkijken om weer vooruit te gaan”… “De vluchtelingen uit Oekraïne; geen enkele wordt opgevangen door de kloosters!”… “Jonge mensen, ik zie dat graag, dat ze iets riskeren”, zegt een oudere bewoner… “Eerst bewustzijn van het nu en dan vooruitgang. Of de wereld dit toelaat? Dat moet je zelf doen”. We horen weinig hoopgevende reacties als het gaat over de toekomst. De conclusie gaat eerder in de richting van “De grote T van tevredenheid, tevreden zijn met wat we hebben”. Volkswijsheid.
Lieze De Middeleir en haar sympathiek stoelen-project: tien roze stoelen die her en der opduiken in tuinen met een versregel van Billie Vos op de rugleuning en een armleuning die een afdruk is van een onderarm van een Watounaar. Dé stoel die van nature uitnodigt om te gaan zitten en verhalen te vertellen. Tien zinnen, één voor elke stoel. Zinnen die op zichzelf staan maar samen ook een nieuw gedicht vormen. Het begint met “Ik verzin u graag bij mij”. In de tuin van het Festivalhuis staan twee stoelen met “diepe” versregels: “word ik ook door u verzonnen” en “als ik u dagenlang niet hoor”. Het vraagteken ontbreekt maar een gesprek hierover kan niet anders dan onmiddellijk de diepte ingaan. Dichteres Billie Vos omschrijft het als “tastbare kwetsbaarheid” die een “fysieke brug slaat tussen de fysieke aanwezigheid van de stoelen en de innerlijke wereld van degenen die erop gaan zitten”. Als je dit leest kijk je meteen anders naar deze “zitplaats”. De stoelen behoren aan niemand en iedereen toe.
De megafoon van John Isaacs is weliswaar een werk uit 2014 maar o zo actueel. Het object is in slechte staat alsof het na 40 jaar werd opgevist uit één of andere rivier en vervolgens in een vitrinekast geplaatst als betreft het een archeologische vondst. Met wat verbeelding kan je er zelfs een wapen in zien. De megafoon is bedoeld om woorden af te vuren, woorden die -in bepaalde regimes- net zo gevaarlijk kunnen zijn als kogels. Dit “zwijgend” object doet ons nadenken. Over implicaties van acties en onze toekomst. Maar evenzeer over macht en verzet daartegen. Dat doet me denken aan wat Jonas Bruyneel schrijft in zijn nieuwste bundel ‘Mulhacèn’, namelijk dat een dichter een scherpschutter kan zijn met zijn “precisiewapen”, de taal.
De jonge Braziliaanse kunstenares Marina Resende Santos (°1996) & Belgische kunstenaar Johan Orbie tekenen voor niet alleen een charmant maar ook het meest spirituele werk. In ‘Vergeet mij nietjes’ laat ze zich inspireren door de dagelijkse wandeling die haar vorig jaar overleden stief-oma Martha maakte. Een hommage als het ware. Het vertrekt vanuit een kooi in de Winnezelestraat waar haar oma woonde en loopt via de Kleine Markt naar de tuin van de Pastorie. Je hoeft maar net als klein duimpje de plastieken witte bloemetjes in de kieren van huizen en straatstenen te volgen. In de tuin hebben ze een wilde tuin aangelegd met zaden die ze van de stief-oma hebben gekregen.
In de serre naast het kruiden- en groentenveld staat een serre die je in een verstilde “cloud” doet belanden en waar je het prachtige gedicht van Maya de Feyter kan laten bezinken. De oogst en zaden uit de tuin worden in september uitgedeeld, na afloop van de tentoonstelling. Of hoe iets wat verloren is gegaan toch wordt voortgezet. De fijne nuance tussen een herinnering bewaren en een herinnering levend houden.
In de leegstaande brouwerij van Hommelbier grijpen Mashid Mohadjerin (°1976 Iran) & Jan De Vroede (°1976 België) met ‘Border crossing’ terug naar het grensgevoel. Grensgebieden zijn een soort schemerzones, meer een toestand dan een concreet gegeven en dat zorgt vaak voor een persoonlijke beleving. Ze maakten beelden uit de streek van Watou en monteerden die met beelden uit grensgebieden in Rusland, Italië, Israël, Palestina, Egypte en Libië, Armenië en Iran. En wat blijkt? De getoonde beelden roepen in samenspel met het geluid verschillende emoties op. Je bent ergens, je wilt vluchten, er is het (bang) wachten, er is prikkeldraad. Je voelt spanning, onzekerheid en onduidelijkheid. Watou ligt op amper 30km van Duinkerken waar vluchtelingen elke nacht hun leven riskeren door in gammele bootjes de overtocht naar Engeland te maken. De in Zweden wonende dichteres Athena Farrokhzad schreef er een prachtig gedicht bij.
Kasteel De Lovie: het kasteel, de vijver, het park, herdenkingskapel en het prieel
Op tien minuten rijden van het dorp ligt domein De Lovie met zijn verschillende locaties. Alice Obee (B) koos het prieel tussen het groen als locatie voor haar melancholisch werk ‘Maybe we are a trace in the snow’ over vergankelijkheid. Tijd ontziet niets of niemand. Noch ons geheugen, noch materialen als de stoffen die ze gebruikt. De zeven opgehangen geborduurde doeken zullen er na twee maanden in weer en wind te hebben gehangen helemaal anders uitzien. Niets blijft zoals het is, een boeddhistische wijsheid van meer dan 2.500 jaar geleden.
Mikes Poppe (°1963) is een Belgische (performance)kunstenaar die vaak het spanningsveld tussen noodlot, hoop, protest en de schoonheid van de menselijke kracht en de natuur opzoekt. Zijn werken in het kasteel stralen iets destructiefs uit. Iets helemaal anders is zijn performance in de parkvijver. Temidden de rustige vijver staat een strandstoel (foto bovenaan) waarop de kunstenaar vijf dagen per week van 10u tot 18u00 plaatsneemt tot hij plots (om de 8 minuten) ogenschijnlijk wordt opgeslorpt door iets wat op een explosie in het water lijkt. Hij overleeft het, zich afvragend “of onze fysieke kracht en vastberadenheid voldoende zijn om als mensheid boven de brute kracht van de natuur uit te stijgen? Of zoals hij zelf zegt: “We zien de ene ramp na de andere op ons afkomen met af en toe wat rustiger periodes daartussen. Blijkbaar nemen we daar genoegen mee”. Is het een vorm van protest, een symbolische daad van rebellie, een waarschuwing of veeleer een bezwerend reinigingsritueel? Poppe wil de mensen in ieder geval aan het denken zetten. Om het in de toekomst hopelijk beter te doen?!
In een statische zaal op het gelijkvloers van het vervallen kasteel zie je een lange tafel met daarop 7 televisietoestellen waarop evenveel verschillende personen te zien zijn. Daarvoor staan zeven stoelen opgesteld. Voor haar werk ‘IDENTI-tijd’ bracht de Nederlandse kunstenares Monique Broekman zeven vertegenwoordigers van verschillende lokale verenigingen samen om een maaltijd te nuttigen. Ze vroeg hen om iets te vertellen over een voorwerp dat in directe relatie staat met hun vereniging. Het is een fascinerende ervaring.
Geheel in het thema wordt ouder werk getoond van het in Amerika verblijvend en werkend koppel Ilya & Emilia Kabakov. Ze tonen de animatievideo uit 2022 van het schitterende prentenboek ‘The Flying Komarov’. Onder glas kan je de 32 tekeningen bewonderen. Het vertrekt vanuit een personage dat van een balkon stapt en in de lucht verdwijnt. De reden is niet duidelijk. Omdat het onmogelijk is geworden om op aarde te leven? De lucht is duidelijk helder, de mensen zijn in hun nopjes en vieren er zelfs feest. Vrijheid blijheid. Of misschien is die “nieuwe wereld” wel de “ideale wereld” (geworden)? Aan de kijker om zijn verbeelding te laten werken. Toonaangevende musea als Tate Modern, Guggenheim Bilbao, Centre Pompidou en MoMA hebben werk van hen in hun collectie.
Beleving
Onderzoek uit 2021 leert dat 40% van de Watou-bezoekers afkomstig is uit West-Vlaanderen, 10% uit Nederland en 50% uit de rest van Vlaanderen. Voor de geïnteresseerden: in 2023 klokte men af op 21.000 bezoekers.
Watou is en blijft een beleving. Wie de ervaring echt wil beleven trekt best twee dagen uit. Er zijn een 15-tal b&b en vakantiewoningen in de buurt. Zij bieden een specifiek festivalpakket aan met een goodiebag met bezoekersgids, lekkers van de streek en kortingsbonnen twv. 80 euro.
En het leuke is dat die beleving nog lang blijft nazinderen. Koop zeker de lijvige Poëziekrant met alle gedichten van Watou 2024 en boeiende interviews. Nu al een echt collectors item.
En de geest van Gwy Mandelinck, de op 5 april 2024 overleden bezieler van dit festival, waart over dit dorp en ziet dat het goed is.
En verder: fietsroute met klimaatpoëzie en poëziepodcast
De nieuwe fietsroute, ‘Zwemlessen voor later’ laat dertien klimaatdichters aan het woord. Het is duidelijk dat het klimaat verandert. Blijven we staan kijken of doen we er iets aan? De klimaatdichters willen met hun poëzie inspireren, verontrusten, mobiliseren en vooral moed geven om te zorgen voor deze wereld die onze thuis is. Er is ook ruimte aan het project ‘Laat alles hier aarden’ van de Klimaatdichters o.l.v. Sara Eelen en het Poëziecentrum dat het door mensen bedreigde landschap een stem wil geven”.
De poëziepodcast ‘Huis van de Dichter’ keert terug met een tweede seizoen. Literair journaliste Jelle Van Riet maakt met audiomaker Pauline Augustyn vanuit de schrijfresidentie Huis van de Dichter in Watou een nieuwe reeks van zes poëziepodcasts.
De dichters krijgen vragen voorgeschoteld als ‘Waarom zegt een dichter niet gewoon wat hij bedoelt?’, ‘Moet poëzie mooi zijn?’, of ‘Helpt poëzie bij liefdesverdriet?’. Jelle Van Riet brengt met deze dichters een dag, een nacht en een ochtend door. Hun gesprekken worden gecapteerd, al wandelend in de velden, aan de keukentafel, in een plaatselijk café. De buiten- en huisgeluiden maken deel uit van de opname.
De poëziepodcast is een initiatief van Schrijfresidentie Huis van de Dichter in coproductie met Poëziecentrum, Kunstenfestival Watou en De Standaard, met steun van Literatuur Vlaanderen. Op het festivalparcours wordt een luisterkamer ingericht waar de podcasts kunnen beluisterd worden.
Watou Live zorgt voor tal van performances, concerten en boeiende ontmoetingen. Alle activiteiten zijn inbegrepen in het festivalticket.
Open Call voor de editie 2025
Het thema van de open call, ‘The Smell of Grass is Changing’, staat voor de aanpassing, transformatie en vernieuwing die we zoeken in de kunsten, en nodigt uit tot reflectie over onze veranderende wereld en de impact daarvan op ons creatieve proces en onze interacties. Voor de volgende editie van het Kunstenfestival Watou is men op zoek naar collectieven en collabs die willen bijdragen aan de evolutie en transformatie van het kunstenfestival, en die zich engageren voor een avontuur dat zowel de zintuigen als de geest stimuleert. Er kwam een recordaantal van 250 kandidaturen binnen. Benieuwd naar de selectie én wie de nieuwe curator wordt.
PRAKTISCH
Kunstenfestival Watou – Landscape of the Imagination is te beleven van zaterdag 6 juli t.e.m. zondag 1 september 2024 (gesloten op maandag en dinsdag)
Toegangsprijs: 20 euro, de hele zomer geldig waardoor u het festival dus meerdere keren kan bezoeken.
