De 25ste editie van de tweejaarlijkse Euro-Kartoenale heeft “De hoed – Hoedje af!” als thema. In tegenstelling tot vorige edities een eerder vrijblijvend onderwerp. Wat werd er uit de hoge hoed getoverd? Veel konijnen, té veel konijnen maar ook knap werk.
De organisatoren (een hechte groep van 15 vrijwilligers) noemen deze jubileumeditie vooral een eerbetoon aan alle trouwe deelnemers van de voorbije jaren. Hoedje af dus voor al dat tekentalent dat met een paar simpele lijnen en zonder woorden voor zoveel emoties en impact zorgt, mensen doet nadenken maar ook doet lachen. Want een cartoon moet per slot van rekening wel een mop blijven. En liefst een goede. En daar mangelt het soms wel een beetje aan in deze editie.
Een internationale jury boog zich over maar liefst 2.659 tekeningen, ingezonden door 728 cartoonisten (die elk maximum 5 cartoons mochten insturen) uit 82 landen. Met 47% deelnemers uit Europa, 36% uit Azië, 10% uit Zuid-Amerika, 5% uit Noord-Amerika, 1,2% uit Afrika en 0,8% uit Oceanië. Dat is een derde meer deelnemers dan de vorige editie. Wij halen er vooraf enkel de cartoons uit die niet aan het reglement beantwoorden – qua onderwerp en tekst. Alle juryleden krijgen via het online juryplatform dus nog wel een 2000-tal werken te zien. Zij stemmen vervolgens welke cartoons ze al dan niet op de live jury bijeenkomst op papier willen zien. Daarvan worden de 300 à 350 cartoons met de meeste stemmen geprint en op de live jurymeeting voorgelegd. Daarvan kiest de jury achtereenvolgens de werken voor de expo (150-tal); daarvan de geselecteerden voor de catalogus (100-tal); de finalisten (27) en tenslotte de winnaars.
Knokke versus Kruishoutem
Zeg cartoonwedstrijd en 9 op 10 mensen antwoorden Knokke-Heist. En toch geniet de Euro-Kartoenale in Kruisem (de nieuwe naam van de fusiegemeente) internationaal meer aanzien dan haar concullega aan de kust. Het behoort internationaal tot de top 3 wat wedstrijden betreft. Dat werd dit jaar opnieuw bevestigd door de maximum score van 6 sterren van de Internationale Cartoonistenvereniging FECO. Helaas wordt het festival daar niet of nauwelijks voor gehonoreerd ofschoon ze het hele jaar door met verschillende exposities aandacht schenken aan cartoons terwijl Knokke daar enkel mee uitpakt tijdens de zomermaanden. Het ECC kan je gerust een cartoonmuseum noemen met een heus archief. Een ander groot verschil met Knokke is het aantal deelnemers. De kuststad telt gemiddeld 200 deelnemers tegenover 800 in Kruisem. Knokke opent misschien wel grandioos in het Casino maar er is nauwelijks een cartoonist aanwezig. Dat was in Kruisem wel eventjes anders. Waar zit het verschil? Wellicht in het feit dat Kruisem heel erg begaan is met de kunstenaars zelf én met een thema werkt, wat de garantie op nieuw werk vergroot. Op festivals die zonder thema werken zoals Knokke zie je werk van cartoonisten opduiken die ook ze ook al voor andere wedstrijden hebben ingestuurd.
Sterke Iraanse delegatie
Ondanks het thema zien we toch met regelmaat actualiteitscartoons opduiken, vooral geïnspireerd op de oorlog zoals Manuel Arriaga (Spanje), Marco De Angelis (Italië – zie foto), Ali Rastroo (Iran), Sajad Rafeei (Iran), Saeed Sadeghi (Iran) en de Belg Constantin Sunnerberg (zie foto). Ook dit jaar waren er weer opvallend veel Iraanse deelnemers en het moet gezegd: met sterk werk. Het aantal vrouwelijke deelnemers stagneert al enkele edities op 20%. De cartoonwereld blijft een mannenwereld.
De verklaring voor het groot aantal Iraanse deelnemers op deze en ook op vorige edities ligt volgens Rudy Gheysens in het feit dat er in landen waar veel repressie heerst, er een levendige cartooncultuur bestaat: “Dat was ook zo toen Oost-Duitsland nog bestond. Na de val van de muur was dat niet meer het geval”.
Censuur
Censuur, het woord is gevallen. We kunnen gerust spreken van een periode vóór en een periode na Charlie Hebdo. Tien jaar geleden stierven 12 mensen van de redactie van het Franse tijdschrift Charlie Hebdo (o.w. de drie cartoonisten Cabu, Tignous en Wolinski) toen ze een cartoon hadden gepubliceerd over de profeet Mohamed. Met als gevolg dat veel cartoonisten sindsdien bewust of onbewust zelfcensuur toepassen. Tien jaar later staan de redacties nog steeds op scherp want in deze super gepolariseerde maatschappij is op een duur elk onderwerp gevoelig. The New York Times besliste 5 jaar geleden om te stoppen met politieke cartoons in haar internationale editie. Onze Lectrr werd toen ontslagen. Lectrr (artiestennaam van Steven Degryse) is één van de Vlaamse cartoonisten die online al driemaal doodsbedreigingen ontving en daarvoor politiebescherming kreeg. Lectrr daarover: “Het is telkens een inschatting maken van een risico”. Vorig jaar won Lectrr (huiscartoonist van De Standaard) de European Cartoon Awards met een cartoon over Poetin-criticus Aleksej Navalny. De Award bekroont elk jaar cartoons die zijn verschenen in een Europese krant of tijdschrift.
Komende zomer organiseert het ECC trouwens een tentoonstelling met internationaal gecensureerde cartoons. Daar kijken we met spanning naar uit.
Artificiële Intelligentie
Ben je eerder pessimistisch of optimistisch als het gaat over de toekomst van de cartoon? PR-verantwoordelijke van de Euro-Kartoenale Saskia Gheysens: “Ik zie censuur niet als het grootste probleem. Die tijdsgeest zal wel overwaaien. Ik maak mij veel meer zorgen over AI. Maken de cartoonisten de tekeningen nog zelf? Hoe kunnen we het verschil zien? En vooral hoe gaan we daar als festival mee om?”.
Het podium
De hoofdprijs van de 25ste Euro-Kartoenale ging naar de in Frankijk wonende Iranees Javad Takjoo. De cartoon is grafisch erg mooi en doet je spontaan glimlachen. Door de herkenning vooral, omdat het romantisch-surrealistisch werk (zie foto) ons meteen doet denken aan René Magritte. Jammer dat de deukhoed geen bolhoed was. Anders was het een perfecte ode aan onze grootste Belgische kunstenaar. Javad Takjoo eindigde bij de vorige editie in 2023 tweede. Elena Ospina uit Colombia werd bekroond met zilver met een absurde interpretatie van de ‘Ark van Noa’ (zie foto) dat meer weg heeft van een mooie illustratie dan een cartoon. Jugoslav Vlahovic uit Servië werd 3de met een hele leuke tekening (zie foto). Hij kwam het podium op met een zotskap. Cartoonisten worden ook wel eens de hofnarren van de journalistiek genoemd.
Stefaan Provijn
Stef, de artiestennaam van Stefaan Provijn (65, uit Sint-Martens-Latem), kreeg meer dan terecht de prijs voor de Beste Belgische Cartoon. Een erg gelaagde cartoon (zie foto, © ECC) dat een aanklacht is tegen de wapenwedloop en het wapengeweld tout court. Met een Lucky Luke-achtig figuur als de verpersoonlijking van een macho (geen gelijkenissen met een wereldleider maar het zou zomaar één van hen kunnen zijn) wiens wapen het verlengstuk is van zijn ego. En in één beeld maakt Stef die “cowboy” mega belachelijk doordat het figuur met verbijstering vaststelt dat zijn penis (ter hoogte van de trekker van het wapen) er nogal slapjes bijhangt. De non-verbale communicatie door zijn gezichtsuitdrukking en lichaamshouding spreekt boekdelen. Door die gelaagdheid en de maatschappelijke context verdiende Stefaan Provijn volgens ons een podiumplek. Een gemiste kans van de festivaljury om hun editie en het festival in zijn geheel wat meer ‘body’ te geven. Het mag ook wel eens schuren, vinden wij. Het doet ons denken aan een uitspraak van cartoonist Steve (Michiels): “Een cartoon moet vragen stellen, dingen bespreekbaar maken”. De tekening van Provijn heeft het allemaal: het roept verontwaardiging op, het is universeel en de humor nuanceert het.
Hij gaf in het verleden al meermaals blijk van die gelaagdheid met zijn cartoon over (de mensenrechtentoestanden op) het WK-voetbal in Qatar (zie foto) en de vertrappelde Boeddha (zie foto). Cartoons die qua tekenstijl en gevoel aanleunen bij de cartoons van GAL. Met de onderdrukte Boeddhistische monnik haalde hij de tweede prijs in Knokke in 2011. Veertien jaar later is de cartoon nog steeds superactueel door de aanhoudende en steeds driester vormen aannemende genocide die de Chinese machthebbers uitvoeren in Tibet. Een knap voorbeeld van een tijdloze cartoon.
Provijn doet al meer dan 30 jaar mee aan cartoonwedstrijden in binnen- en buitenland, ook met de Euro-Kartoenale in Kruisem. In 2009 werd hij derde. Het is trouwens van 2005 geleden dat met Luc Vermeersch een Belg won. Datzelfde jaar werd Tony Houbrechts tweede.
Voor Stefaan Provijn is de Euro-Kartoenale een goed netwerkmoment: “Dankzij het ECC kreeg ik reeds meermaals de mogelijkheid om in contact te komen met cartoonisten van hoog professioneel niveau uit de hele wereld. Zo kon ik bijvoorbeeld onlangs kennis maken met de bijzonder sympathieke en heel getalenteerde Elena Ospina uit Columbia, die prachtige illustratieve cartoons maakt voor de covers van Le Monde. Ik kijk heel erg op naar haar werk dat vaak een poetische inslag heeft, dus ik was heel vereerd om met deze dame kennis te hebben gemaakt. Daarnaast leerde ik ook de zeer getalenteerde Duitse cartoonist Frank Hoppman kennen, die op een gedurfde en expressieve manier tot op het bot bijtende karikaturen maakt van bekende figuren zoals Mark Zuckerberg, Boris Johnson, Trump enz. Veel Kartoenales nodigen prijswinnaars niet meer uit omwille van budgettaire en andere redenen, dus hoedje af voor het ECC waar dit wel het geval is. Bovendien worden naast de wedstrijd ook buitenlandse cartoonisten in de loop van het jaar uitgenodigd voor een expo, een unicum in de wereld van de cartoon als ik mij niet vergis. Dus, grote dank daarvoor aan het ECC. Aan iedereen met artistiek talent en interesse in cartoons zou ik zeggen: breng een bezoek aan het ECC en duik in de wondere wereld van het universum van cartoons en cartoontekenen.”
Waarom ontbreken bekende namen?
België geniet wereldbekendheid als stripland en telt talloze getalenteerde cartoonisten. Grote namen à la ZAK, Kamagurka, GAL, Lectrr e.a. vind je niet terug op het palmares. Dat heeft volgens Saskia Gheysens te maken met het reglement: “Wij vragen expliciet om tekstloze cartoons in te sturen. De beelden moeten door een internationaal publiek geïnterpreteerd kunnen worden. Vandaar dat de perscartoonisten die vaak met een zin werken, niet deelnemen. Dat zijn echt gescheiden werelden”.
De Brit Ross Thompson (87) kreeg een Life Time Achievement Award. Voor de rest zagen we veel door Magritte geïnspireerde werken, heel veel konijntjes en andere toverhoeden die quasi zonder uitzondering garant stonden voor flauw en inspiratieloos werk. De Belgen Norbert Van Yperzeele en Mario De Koninck leverden braaf-grappige tekeningen af evenals Ali Miraee (Iran), Shahrokh Heidari Sorjani uit het Franse Reims en de Roemeen Adrian Cursaru (zie foto). In de tentoonstelling zijn ook twee cartoons opgenomen die duidelijk aantonen dat twee verschillende cartoonisten hetzelfde idee hebben (Agim Sulaj en Stefaan Provijn). Zoek de verschillen.
Het festival zoekt elke keer een partner, zeg maar hoofdsponsor. Dat is dit jaar niet gelukt. Maar bij de pakken zitten is geen optie. Ze beschikken over een prachtig museumgebouw (sinds dit jaar in eigendom) temidden een nieuwbouwwijk (doet ons een beetje denken aan het Kuifje-museum in Louvain-La-Neuve) dat gemiddeld drieduizend bezoekers per jaar haalt. Volgende maand wordt een nieuwe website gelanceerd en dit jaar nog maakt Rudy Gheysens plaats voor een nieuwe voorzitter. Het zijn grote schoenen om te vullen.
De rondreizende tento trekt dit jaar nog naar De Panne, CC De Velinx in Tongeren en de bibliotheek in Waregem. Met de steun van Cultuurregio Leie-Schelde wordt ook een project met de rusthuizen uit de streek uitgewerkt.
De catalogus telt 100 cartoons en kost 25 euro.
Nog te zien tot en met 22 juni 2025. Gratis toegang op zondag (van 10-12 en van 14-17u) omdat men cartoons tot bij het grote publiek wil brengen. Geen drempels in Kruishoutem!
Meer info: www.ecc-kruishoutem.be
