Dat is de insteek van de expositie ‘Alternatief Narratief’. Schoonvolk!, het jongerencollectief van het MSK Gent (foto) “kaapt” bij wijze van spreken de museumcollectie. Beter is te spreken over dat deel van de collectie dat nog nooit het museale daglicht heeft gezien.
1/3 van de MSKG-bezoekers zijn jonger van 26 jaar. Die jongeren willen met dit project aantonen hoe een tentoonstelling er vandaag de dag kan, en moét uitzien. In hun perstekst vinden ze van zichzelf dat ze het in “een gedurfd jasje” gieten en schuwen zelfs het woord “ambitieus” niet. Wij houden het liever op braaf, politiek correct en een tikkeltje, hoe kan het ook anders, studentikoos.
Tegelijk stellen we ons de vraag hoe mijn generatiegenoten – om in Gent te blijven, zij die opgegroeid zijn met Jan Hoet en zijn strijd voor de oprichting van een museum voor hedendaagse kunst – tegen het resultaat van dit project zouden kijken? Gemakkelijk is dat vergelijken niet want dat was een totaal ander tijdsgewricht terwijl de jongste jaren vooral de gender en metoo-discussie een hoofdrol spelen. Maar dan nog. De studenten zijn vandaag uit een heel ander soort hout gesneden dan veertig jaar ofte twee generaties terug.
Op zoek naar verandering dus, dat was de opdracht die ze zichzelf meegaven. Het onderzoek startte in voorjaar 2023 in een coördinatie van Maaike D’Aes en Noé Lagaert.
Een groep van 18 jongeren tussen 16 en 26 jaar (vooral studenten en jonge werkenden in verschillende vakgebieden) buigen zich over de vraag hoe de expo een invulling moest krijgen en welke normen en waarden ze daarmee wilden uitstralen. Eerder dan de kwaliteit van de werken was vooral van belang: welke kunst moest er getoond worden? En welke zeker niet?
Dat leverde een tien punten-manifest op. En een selectie van 70 werken, “gebaseerd op gevoel, niet op naam of reputatie” (sic). In de communicatie vinden we nergens de grootorde terug van de totale collectie waaruit ze werken konden kiezen. Navraag bij de persdienst leert ons dat het uit ongeveer 20.000 stukken bestaat. Dat laat een “begeleide hand” vermoeden, maar museumdirecteur Manfred Selink haastte zich tijdens zijn openingsspeech om te melden dat ze het “niet op een presenteerblaadje kregen aangeboden”.
Vergeten kunst(enaars)
Hun eerste idee was om enkel werk van vrouwelijke kunstenaars te tonen – nog steeds een manco in de klassieke museumwereld – of enkel ongetoonde werken of een utopische tento waarbij een duurzaam toekomstbeeld naar voor wordt geschoven. Er was wel unanimiteit over het feit dat ze “iets politieks” wilden doen. Wat een open deur intrappen is, want kunst is altijd politiek, toch? De jongeren wilden werken tonen die “bewust door de heersende canon in de schaduw werden gezet; een inspiratie zijn voor andere musea en opstellingen met werken waarin jongeren zich kunnen herkennen”.
Elke jongere/lid van Schoonvolk! maakte zijn eigen selectie en daarbij horende moodboards om vervolgens na te gaan of de selectie pastte binnen het manifest. En daarvan is ‘Alternatief Narratief’ dus het resultaat.
Op weg naar de entree van het museum kruisten we een groepje verklede studenten met borden waarop leuze’s stonden te lezen als “Kunst = politiek”, “We love unknown artists”, “La diversité des artistes”, “Celebrate diversity”, “Language is power” enz.
Dat bleken kernpunten te zijn van hun tien punten-programma. Kleurrijk, studentikoos. Niks wereldschokkends. De pamfletborden vinden we later op de avond opgesteld tegen de muur van één van de museumzalen.
Maximalistische opstelling
In het MSK zijn de 70 werken samengebracht in twee zalen. De opstelling oogt zoals we die kennen vanop oude zwart-witfoto’s van de kunstsalons uit de 19de eeuw: muren van onder tot boven volgehangen met werken. Net zoals het doel van de salons willen ze ook hier zoveel mogelijk werken tonen op een kleine oppervlakte. Dit moet het geheel iets “democratisch” geven. Niet verfrissend, laat staan vernieuwend, hooguit een soort van knipoog naar die salons van weleer met de melding “zo doen wij het meer dan eeuw later, maar dan compleet anders ingevuld”.
Aan bod komende thema’s in de geselecteerde werken zijn vrouwelijke kunstenaars, religie, gender, huisdieren, verschillende media en politiek. Zowel in de tentoonstelling als in hun activiteiten tolereert Schoonvolk! geen homo-, queer-, transfobie, seksisme, racisme, ageïsme, ableïsme, geweld, diefstal noch vandalisme. Betekent dit dan dat zij – stel dat ze museumdirecteur zouden zijn – bepaalde kunstenaars met gemak zouden “cancelen”, dat “belangwekkende werken” voorgoed ‘achter de schermen’ van de museummuren stof zouden liggen vergaren want ook die werken hebben een waarde in hun (tijds)context of niet?
Blikvangers


Zo was het heel fijn om de werken te ontdekken van Hélène De Reuse (1892-1979) met o.m. ‘Balkon met zeezicht’ (foto) en ‘Zelfportret’ (foto) van wie het MSK een indrukwekkende collectie van 1343 werken bezit. Dan is onze verbazing des te groter dat zij niet eerder aan de oppervlakte kwam in een tento. Zij is perfect te catalogeren onder de titel “vergeten kunstenaars”.


Andere blikvangers waren o.m. Alice Keelhoff met ‘Familierelieken’ (1973 – zie foto); Marguerite Putsage met ‘Slapende vrouw op de rug gezien’ (ca 1937); Alice Frey met haar Ensoriaans werk ‘Mijn laatste reis’; Philippe Dechain met ‘De glazen deur’, Fred Deltor met het maatschappijkritisch en zeer beeldend ‘Jeu de massacre, 12 personnages à la recherche d’une balle’ uit 1928 (foto) waarin hij het machtsmisbruik van de Kerk aanklaagt en Jos Verdegem met ‘Vluchtelingen.
Een hersteloperatie. Zo zou je ‘Alternatief Narratief’ nog het best kunnen omschrijven.
Een vraag die bij mij opkomt: welke selectie zou een jongerencollectief uit bv. Amsterdam, Berlijn of New-York gemaakt hebben?


Wie ter plaatse wil reflecteren kan dat in de zachte roze kussens van Mirthe Tibos, centraal op de grond in de ronde museumzaal. Een “soft sculpture” dat niet alleen dient als rustpunt in de tentoonstelling maar ook een plek waar je een gesprek kan aangaan, je bevindingen kan (laten) noteren. Mirthe liet zich voor haar ontwerpen inspireren door het schilderij ‘Serre met azalea’s’ uit 1905 (foto) van Maria Antoinette Marcotte. Marcotte kan in één adem genoemd worden met Anna De Weert, één van de leerlingen van Emile Claus. Beiden waren net als Claus luministen.
Reflectie
Directeur Manfred Selink zegt goed geluisterd te hebben: “Jullie houden ons bij de les. We doen ons best” en dat ontlokte schepen van cultuur Sami Souguir in zijn toespraak de gratuite quote: “Het zette mij aan het denken”. Nou, hoe dan?! Dat hadden we graag wel eens gehoord maar na A volgde geen B. Net die B zou perfect gekaderd hebben binnen deze context.
De bezoekersgids is in zes talen opgesteld. Vormgegeven door het grafisch ontwerpersduo Studio Sessions (Lauren Bouden en Karel Chanterie) en illustrator Charlot Vael. Tot slot werd nog meegegeven dat “mochten er mensen zijn die zichzelf onveilig voelen, ze de mensen van het collectief mogen aanspreken”. Ook dat is wat Z-jongeren vinden dat een museum moet kunnen zijn. Een plek waar naast kritisch denken en een debat over maatschappelijke thema’s, ook ruimte moet zijn voor vraagtekens en uitroeptekens, niet alleen vanuit de tentoongestelde werken.
Wat mij nu vooral intrigeert: zullen sommige werken nu (gemakkelijker) hun weg vinden naar tentoonstellingen in andere musea? Dan denk ik in de eerste plaats aan bv. Hélène De Reuse. Dat zou pas een statement zijn.
Met als slotbedenking: hoe zouden de Schoonvolk!-jongeren staan tegenover het standpunt van Marina Abramovic, de internationaal gereputeerde performance-kunstenares en bekend met de Gentse kunstscène:
“Tegenwoordig is alles braaf en politiek correct. Alles draait om cijfers: zoveel van dit en zoveel van dat. Alles moet in balans zijn. Die democratie bestaat niet in de kunst”
‘Alternatief Narratief’ is te zien is het MSK te Gent en is verlengd tot 9 februari.