Dat was op 7 november in Leuven één van de onderwerpen van de “Inspiratiedag erfgoed, duurzaamheid en cultuurtoerisme” waarvoor het Davidsfonds en de KU Leuven verschillende sprekers hadden uitgenodigd die hun licht op de zaak wierpen. De toehoorders waren zowel klanten van het Davidsfonds, reisleid(st)ers verbonden aan het R.O.C., als studenten in de opleiding Master in het Toerisme.

Ik ben zelf een reisleidster, verbonden aan het R.O.C., lid van het VJV en begaan met het veranderende klimaat. Geen enkele spreekster of spreker twijfelde eraan dát er klimatologisch iets verandert en dat de mens er mee verantwoordelijk voor is, dus daaraan werden geen woorden vuil gemaakt. Het probleem dat ter tafel gebracht werd was de tweespalt tussen “ons werk/ontspanning” (toerisme) en de opwarmende aarde.

Iedereen die een vliegtuig pakt, moet zich schuldig voelen. Toerisme is een overbodige luxe, zouden we die sector niet beter sluiten, net zoals we moeten stoppen met rood vlees te eten?!

Zo simpel is het niet, natuurlijk niet, dat is het nooit. Elk van de spreeksters/sprekers belichtte de complexiteit vanuit een ander standpunt, al overlapten de betogen elkaar hier en daar.

Elk standpunt is op zichzelf een volledige bespreking waard. Ik probeer in dit artikel de hoofdzaken weer te geven, zoals ik ze heb begrepen.

Peter De Wilde opende de namiddag met de vraag: is het toerisme verantwoordelijk voor een onverantwoord gebruik van de aarde? Natuurlijk kan je niet de administrateur-generaal van Toerisme Vlaanderen én voorzitter van het Davidsfonds zijn en die vraag met een volmondig “ja” beantwoorden. Hij belichtte dus vooral de positieve kracht van het toerisme. Zowel de bezoekers van een land als de inwoners hebben er baat bij. Verschillende werelden ontmoeten elkaar en leren elkaar kennen en begrijpen. Cultureel erfgoed wordt belangrijk en dus mee in stand gehouden (of het nu om een tempel of om traditioneel dansen en zingen gaat). Landen worden uit de armoede getild omdat toerisme werkgelegenheid biedt op veel vlakken.

We moeten een ander “verhaal” bieden, zo zei de spreker. We moeten de nadruk leggen op een intensieve beleving van de cultuur, we moeten a.h.w. de “ziel” (the spirit of a place) aan de bezoekers tonen. En ja, soms zien de plaatselijke bewoners – dat kunnen wijzelf zijn – een waardevol cultureel erfgoed pas bewust als bezoekers ons erop attent maken.

Dominique Vanneste sprak vooral over: hoe omgaan met cultureel erfgoed? Als we dat met respect doen, dan heeft dat een positieve impact op toerist én plaatselijke inwoner. We moeten wél beseffen dat sommige monumenten, zoals de Taj Mahal bv. kunnen tegenvallen. Het massatoerisme heeft een enorme impact op onze beleving, zoals iedereen weet die met 10 jaar tussen op dezelfde belangrijke plek terugkomt. Tegelijk wil een toerist authenticiteit, wat bv. inhoudt dat je NIET applaudisseert na het aanhoren van de Last Post, of dat je je in Brugge ook buiten het plat gelopen pad begeeft.

Marc Laenen zei dat cultuur niet meer of minder was dan vorm geven aan het dagelijkse leven en dat de culturele identiteit evolueert rond waarden, die we vandaag goedkeuren, maar morgen misschien niet meer. Van massatoerisme zouden we best evolueren naar inhoudelijk cultuurtoerisme.

Pieter Jaspaert en Marc George – beiden reisleider – belichtten de wisselwerking tussen toerisme en duurzaamheid. Het is dikwijls zó dat belangrijke monumenten enkel onderhouden (kunnen) worden dankzij toerisme. De eerste paste dat toe op Georgië, de tweede op Griekenland. Beide landen stelden zich voor met folders en plaatselijke wijnen.

Paul Peeters had het over de Triple P: people, planet, profit en hoe moeilijk het is om tussen die drie een evenwicht te vinden. Hij suggereerde oplossingen, maar zei tegelijk dat ze nog niet toegepast werden. Kortom, de enige duurzame reis is een fiets/kampeervakantie in het binnenland!

Jeroen Hulsmans stelde acht CO2 reducerende principes voor die de planeet kunnen redden. De hoofdgedachte daarin was: over heel de wereld zou het zó moeten zijn dat de vervuiler betaalt en dat iedereen zijn vervuilend gedrag compenseert.

Isabelle Vertriest kwam op voor het WWF, dus zij had het over de teloorgang van habitat en dus van dierlijk leven in die habitat. Toerisme biedt (onverwacht) hulp: reizigers willen heel graag tijgers spotten in Cambodja, dus is de regering alles in het werk aan het stellen om die beesten opnieuw te introduceren. In de Mekong delta willen we de ibis en dolfijnen zien, dus moet de plaatselijke overheid die dieren tegen uitsterven behoeden. In de oerbossen van Europa leven nog beren, wolven, lynxen en wilde katten. De plaatselijke bevolking heeft er dus alle baat bij die niet af te schieten, maar juist te beschermen! Hetzelfde geldt voor de gorilla’s in Oeganda.

WWF is ook bezig om in de Ardennen het korhoen en de wilde kat te beschermen/ te herintroduceren, precies omdat het publiek erom geeft!

Ook de laatste spreker, Louis Beyens, benadrukte dat de belangstelling voor het lot van de ijsbeer een belangrijke factor geweest was in de bewustmaking van het publiek. Er bestaat zoiets als “toerisme van de laatste kans”: laten we gauw – vooraleer de ijskappen volledig gesmolten zijn – naar de laatste ijsberen gaan kijken! In het Noordpoolgebied – zo zei hij – smelten de gletsjers voor onze ogen, maar de gevolgen – de stijgende zeespiegel – dát proces verloopt veel langzamer en dus kunnen we nog een aantal jaren (meestal) met droge voeten in Venetië rondlopen.

Hij zei ook nog dat veranderingen in het klimaat altijd het lot van de mensen bepaald heeft, of het nu gaat over de Vikingen in Groenland in de 13de eeuw of over de 7 miljard mensen van de 21ste eeuw, die met hun groot aantal trouwens de voornaamste reden van de opwarming zijn.

Prof.dr. Thérèse Steenberghen sloot af met de vraag hoe wat we gehoord hadden kon vertaald worden naar de reissector in het algemeen en naar de Cultuurreizen van het Davidsfonds in het bijzonder.

De middag in Leuven leerde ons – en nu vat ik het ontzettend simplistisch samen – dat cultuurtoerisme voordelen en nadelen heeft. In verband met de impact ervan op mens en omgeving is het alleszins hoopvol dat toerisme niet enkel nadelen heeft!