Onze noorderburen voelen een stijgende druk op de journalistieke onafhankelijkheid in het algemeen en op die van de dagbladsector in het bijzonder. Digitalisering, overnames, fusies en reorganisaties worden met de vinger gewezen. Eerst een overzicht van de landelijke dagbladen en de concentratiebewegingen, dan de oorzaken van de verhoogde druk.
De laatste jaren gingen haast alle Nederlandse landelijke dagbladen achteruit in hun papieren versie en stegen digitaal te weinig om het verlies goed te maken. In 2014 verkocht De Telegraaf vier procent minder kranten vergeleken met een jaar eerder. Daarmee bleef de titel de grootste krant voor de populaire concurrent AD die zelf zes procent moest inleveren.
Bij de kwaliteitstitels kreeg NRC Handelsblad met een min tien procent in datzelfde jaar de grootste dreun, gevolgd door de Volkskrant met een min vijf en Trouw met een min drie procent. Het christelijke Nederlands Dagblad incasseerde een min zeven, het gespecialiseerde Financieele Dagblad daalde met vijf procent. Het Reformatorische Dagblad tenslotte liet het kleinste verlies noteren.
Met uitzondering van deze laatste titel zaten in 2014 zowat alle bladen digitaal in de lift. De Volkskrant bleef de digitale nummer één en mocht er stilaan van dromen om het verlies van de print te kunnen compenseren. Een geval apart is de in 2006 gelanceerde nrc.next, de ochtendkrant voor jongeren van NRC Handelsblad. In oktober 2015 werd nrc.next opnieuw gelanceerd. Cijfers werden niet vrijgegeven.
Ook in 2015 waren De Telegraaf en NRC Handelsblad de grote verliezers. AD en het Reformatorische Dagblad beperkten de schade. Het Financieele Dagblad draaide surplace. De Volkskrant en Trouw verkochten twee procent meer, het Nederlands Dagblad zelfs vijf procent. Zetten we de klok tien jaar terug dan zijn alweer de populaire kranten De Telegraaf en AD en kwaliteitstitel NRC de grootste verliezers.
Concentratie en Flemish connection
Voor de landelijke dagbladen waren het dus moeilijke jaren. Digitalisering en besparingen mondden uit in reorganisaties, overnames en fusies, vaak gepaard met banenverlies. De concentratie woekerde dus voort en er kwam druk op de redactionele onafhankelijkheid.
In Nederland zijn er nog zes uitgevers op landelijk niveau actief. Twee hiervan, De Persgroep Nederland (AD, de Volkskrant, Trouw) en Mediahuis (NRC Handelsblad, nrc.next), zijn in Vlaamse handen. Deze laatste beheersen samen met Telegraaf Media Groep 92% van de markt. De drie overblijvende uitgevers Financieel Dagblad Mediagroep, Erdee Media Groep (Reformatorisch Dagblad) en Nederlands Dagblad hebben de overblijvende procenten haast gelijk verdeeld. De Flemish connection uitgevers hebben samen 61 procent in handen. De concentratiegraad was in Nederland nog nooit zo hoog en de verhoogde druk hiervan op de diversiteit van het nieuwsaanbod is dan ook reëel.
Oorzaken
Het Commissariaat voor de Media onderzocht onlangs de toenemende druk op de journalistieke onafhankelijkheid. Hieruit bleek dat 75 procent van de Nederlandse hoofdredacteurs een verhoging van de risico’s op schending van de redactionele onafhankelijkheid vaststelde. Als voornaamste oorzaken vermeldden zij de verminderde financiële middelen, de kleinere redacties met meer freelancers, de mediaversnippering, reorganisaties en de invloed van het marktdenken.
Een bescherming van de redactionele onafhankelijkheid kan geboden worden door een goed uitgewerkt, door iedere redacteur bekend en permanent geactualiseerd redactiestatuut. Andere mogelijkheden zijn nog een sterke hoofdredacteur die de strikte scheiding tussen redactie en commerciële afdeling bewaakt of een sluitende wetgeving.
De Gebruiker
Het valt in Nederland op (en ook in Vlaanderen trouwens) dat redacties steeds meer invloed ervaren van de nieuwsconsument. In het verlengde hiervan ligt de vaststelling dat er bij de nieuwsselectie tegenwoordig meer wordt ingespeeld op de wensen van de lezer.
Een vluchtige blik op de frontpagina van de kranten, heus niet alleen de populaire, leert dat de agendasetting in toenemende mate de voorkeuren van de gebruiker volgt. De gatekeeping vertrekt vaak niet meer van de informatiewaarde van het nieuws, maar veeleer van wat de lezer ‘leuk’ vindt.
Ook de interactiviteit maakt de lezer belangrijker, vermits hij via sociale media snel kan reageren. De redactie kan inspelen op populaire items en alzo de lezer meer aan het medium binden, het bereik verhogen en alzo attractiever worden voor de adverteerders.
